Çocuk Mortalite Riski Skorlama PRISM Skoru Hesaplama

Çocuk sağlığı, tıbbi bilimin en kritik ve dikkat gerektiren alanlarından biridir. Çocukların yaşamlarını etkileyen sağlık problemleri, özellikle yoğun bakım ünitelerinde yatan çocuklarda daha da ciddi bir hal alır. Bu durumlarda, sağlık profesyonelleri için en önemli görevlerden biri, çocukların hayatını tehdit eden durumları hızlı ve doğru bir şekilde tanımlayarak, gereken müdahaleyi zamanında yapmaktır. Bu bağlamda, PRISM (Pediatric Risk of Mortality) skorlama sistemi, çocuk mortalite riskini belirlemek için kullanılan en yaygın ve güvenilir araçlardan biridir.

Çocuk Mortalite Riski Skorlama PRISM Skoru Hesaplama

PRISM skorlama sistemi, çocuk yoğun bakım ünitelerinde (ÇYBÜ) yatan hastaların mortalite riskini değerlendiren bir model olarak geliştirilmiştir. Sistem, çocukların hayati belirtilerini ve laboratuvar sonuçlarını analiz ederek, hangi hastaların daha yüksek risk altında olduğunu belirlemeyi amaçlar. Bu sayede, sağlık profesyonelleri, kaynaklarını daha etkili bir şekilde kullanabilir ve müdahaleleri önceliklendirebilir. PRISM, özellikle çok sayıda kritik hasta bulunan yoğun bakım ünitelerinde, hasta yönetimi ve tedavi stratejilerinin belirlenmesinde önemli bir rol oynar.

Bu makalede, PRISM skorlama sisteminin ne olduğu, nasıl çalıştığı ve klinik uygulamalarda nasıl kullanıldığı detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Ayrıca, PRISM’in avantajları, sınırlamaları ve çocuk mortalite riski üzerinde sağladığı katkılar hakkında bilgiler sunulacaktır. Bu kapsamlı inceleme, çocuk sağlığı alanında çalışan profesyonellere ve bu konuda bilgi edinmek isteyen sağlık çalışanlarına rehberlik etmeyi amaçlamaktadır.

PRISM Skorlama Sisteminin Tanımı ve Tarihçesi

PRISM skorlama sistemi, ilk olarak 1988 yılında Pollack ve arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Bu sistem, çocukların yoğun bakım ünitelerinde mortalite riskini değerlendirmek için geliştirilmiş olan bir modeldir. PRISM, çocukların fiziksel durumlarını değerlendirmek amacıyla bir dizi fizyolojik parametreyi kullanır ve bu parametrelerden elde edilen verilerle bir mortalite skoru hesaplar.

PRISM skoru, çocukların hastaneye kabulünden sonraki ilk 12-24 saat içerisinde toplanan veriler üzerinden hesaplanır. Bu veriler, çocukların yaş, kalp hızı, kan basıncı, vücut sıcaklığı, solunum hızı gibi fizyolojik parametrelerinin yanı sıra, bazı laboratuvar test sonuçlarını da içerir. Elde edilen veriler, belirli bir algoritma ile işlenerek bir skor elde edilir. Bu skor, çocuğun yoğun bakım ünitesinde geçirdiği ilk günlerdeki mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.

PRISM Skorunun Hesaplanması

PRISM (Pediatric Risk of Mortality) skoru, çocuk yoğun bakım ünitelerinde yatan hastaların mortalite riskini değerlendirmek için kullanılan kompleks bir skorlama sistemidir. PRISM skoru, belirli fizyolojik ve laboratuvar parametrelerinin ölçümleri üzerinden elde edilir ve çocuğun genel sağlık durumunu yansıtan bir risk puanı sağlar. Aşağıda, PRISM skorunun nasıl hesaplandığına dair detaylı bilgiler yer almaktadır:

1. Fizyolojik Parametrelerin Toplanması

PRISM skoru, hastanın yoğun bakım ünitesine kabulünden sonraki ilk 12-24 saat içinde toplanan fizyolojik ve laboratuvar parametrelerine dayanmaktadır. Bu parametreler, çocukların yaşına göre belirlenen normal değerlerin dışına çıktığında, çocuğun genel sağlık durumu hakkında kritik bilgiler sunar. Fizyolojik parametreler genellikle şunları içerir:

• Kalp Hızı (HR): Yaşa göre normal aralıkların dışında kalan kalp hızı değerleri, PRISM skoruna eklenen önemli bir parametredir. Örneğin, ciddi bradikardi (düşük kalp hızı) veya taşikardi (yüksek kalp hızı) durumları, skorda yüksek puanlarla değerlendirilir.
• Kan Basıncı (BP): Sistolik ve diyastolik kan basıncı değerleri, yaşa göre normal aralıklardan saparsa, bu durum PRISM skoruna yansıtılır. Hipotansiyon (düşük kan basıncı) veya hipertansiyon (yüksek kan basıncı), çocukların mortalite riskini artırabilir.
• Vücut Sıcaklığı (T): Hipotermi (düşük vücut sıcaklığı) veya hipertermi (yüksek vücut sıcaklığı), PRISM skorunun hesaplanmasında önemli rol oynar. Vücut sıcaklığındaki anormal değişiklikler, çocuğun enfeksiyon veya sistemik inflamatuar yanıt gibi ciddi durumlarla karşı karşıya olduğunu gösterebilir.
• Solunum Hızı (RR): Solunum hızındaki anormallikler, özellikle solunum yetmezliği veya nörolojik bozuklukları işaret edebilir ve PRISM skoru üzerinde belirleyici olabilir.

Her bir fizyolojik parametre, yaşa göre belirlenen normal aralıklardan saparsa, bu sapmalar belirli puanlarla ödüllendirilir ve bu puanlar PRISM skoruna eklenir.

2. Laboratuvar Testlerinin İncelenmesi

Laboratuvar test sonuçları, PRISM skorunun belirlenmesinde hayati bir rol oynar. Bu testler, çocukların organ fonksiyonlarının ne durumda olduğunu ve genel sağlık durumlarını anlamak için kullanılır. En sık kullanılan laboratuvar parametreleri şunlardır:

• Arteriyel Kan Gazları (ABG): Arteriyel kan gazı analizi, çocuğun oksijenizasyonu ve asit-baz dengesi hakkında bilgi verir. pH, PaO2, PaCO2 gibi parametreler, çocuğun solunum veya metabolik durumunu değerlendirmek için kullanılır. Örneğin, ciddi asidoz (pH < 7.2) veya hipoksemi (PaO2 < 50 mmHg) durumları yüksek risk göstergeleridir ve PRISM skoruna ek puanlar ekler.
• Serum Elektrolitleri: Serum sodyum, potasyum, kalsiyum gibi elektrolitlerin anormal seviyeleri, çocuğun sıvı ve elektrolit dengesinin bozulduğunu gösterebilir. Hiperkalemi (yüksek potasyum), hiponatremi (düşük sodyum) gibi durumlar, PRISM skoruna eklenir.
• Kan Glukoz Seviyesi: Hipoglisemi (düşük kan şekeri) veya hiperglisemi (yüksek kan şekeri) PRISM skoruna etki eden diğer önemli faktörlerdir. Özellikle sepsis veya diyabet gibi durumlarla ilişkilendirilen anormal glukoz seviyeleri, çocuğun risk altında olduğuna işaret eder.
• BUN ve Kreatinin: Bu böbrek fonksiyon testleri, çocuğun böbrek fonksiyonlarının durumunu yansıtır. Böbrek yetmezliği gibi durumlar, PRISM skorunda belirgin bir artışa neden olabilir.

Bu laboratuvar testlerinin sonuçları, belirli bir algoritma ile işlenerek PRISM skoruna katkıda bulunur. Yüksek risk taşıyan laboratuvar sonuçları, skorun artmasına neden olur.

3. Nörolojik Durumun Değerlendirilmesi (Glasgow Koma Skalası – GCS)

PRISM skorunun bir diğer önemli bileşeni, çocuğun nörolojik durumunun değerlendirilmesidir. Bu değerlendirme, Glasgow Koma Skalası (GCS) kullanılarak yapılır. GCS, hastanın bilinç seviyesini değerlendiren bir skaladır ve üç bileşenden oluşur:

• Göz Açma (E)
• Sözel Yanıt (V)
• Motor Yanıt (M)

GCS puanı, hastanın nörolojik fonksiyonlarının ne kadar etkilendiğini gösterir. PRISM skoruna, GCS puanının düşük olduğu durumlarda ek puanlar eklenir. Özellikle travmatik beyin yaralanması veya ciddi nörolojik bozuklukların varlığında, GCS puanı, çocuğun mortalite riskini önemli ölçüde artırabilir.

4. PRISM Skorunun Hesaplanması ve Yorumlanması

Toplanan tüm fizyolojik, laboratuvar ve nörolojik veriler, PRISM skorlama algoritması kullanılarak birleştirilir ve her bir parametreye verilen puanlar toplanarak çocuğun toplam PRISM skoru hesaplanır. Bu toplam skor, çocuğun yoğun bakım ünitesinde geçirdiği ilk günlerdeki mortalite riskini tahmin etmek için kullanılır.

• Düşük PRISM Skoru: Çocuğun fizyolojik ve laboratuvar parametreleri normal aralıklar içinde ise, PRISM skoru düşük olur ve bu da çocuğun mortalite riskinin düşük olduğunu gösterir.
• Yüksek PRISM Skoru: Çocuğun parametreleri normalden sapmışsa ve özellikle ciddi anormallikler gösteriyorsa, PRISM skoru yüksek olur. Bu durumda çocuğun mortalite riski artar ve yoğun tedavi ve izlem gereksinimi doğar.

PRISM skoru, sağlık profesyonellerine, hangi çocukların daha kritik olduğunu ve hangi tedavi stratejilerinin uygulanması gerektiğini belirlemede rehberlik eder. Bu skorlama sistemi, yoğun bakım ünitelerinin etkinliğini artırmak ve hasta yönetimini optimize etmek için son derece yararlı bir araçtır.

PRISM Skorlama Sisteminin Klinik Kullanımı

PRISM skorlama sistemi, çocuk yoğun bakım ünitelerinde yaygın olarak kullanılan bir araçtır ve çeşitli klinik senaryolarda önemli bir rol oynar. PRISM’in başlıca kullanım alanları şunlardır:

1. Tedavi Planlaması: PRISM skoru, çocukların yoğun bakımda geçirecekleri sürenin planlanmasında önemli bir faktördür. Yüksek PRISM skoruna sahip çocuklar, daha yoğun bir tedaviye ve sürekli izlemeye ihtiyaç duyabilir. Bu durum, sağlık ekibinin kaynaklarını en etkin şekilde kullanmasına yardımcı olur.
2. Hasta İzlemi: PRISM, hastaların izlenmesinde de kullanılır. Skorun zaman içinde nasıl değiştiği, tedaviye verilen yanıtı değerlendirmede önemli bir göstergedir. Eğer bir çocuğun PRISM skoru tedavi sırasında düşüyorsa, bu durum tedaviye olumlu bir yanıt verildiğini gösterir.
3. Hasta Ailesine Bilgi Verilmesi: PRISM skorlaması, çocukların durumuyla ilgili ailelere bilgi vermede de kullanılır. Bu skor, ailelerin çocuklarının durumunu daha iyi anlamalarına ve tedavi sürecinde nasıl bir yol izleneceğini görmelerine yardımcı olur.
4. Hastane Yönetimi: PRISM skoru, hastaneler için de önemli veriler sunar. Yoğun bakım ünitelerinin performansını değerlendirmek ve kaynak kullanımını optimize etmek için PRISM skorları analiz edilebilir.

PRISM Skorunun Avantajları ve PRISM sınırlamaları

PRISM skorlama sistemi, çocuk yoğun bakım ünitelerinde mortalite riskini değerlendirmek için oldukça etkili bir araçtır. Bununla birlikte, her tıbbi modelde olduğu gibi, PRISM’in de belirli avantajları ve sınırlamaları vardır.

Avantajlar:

1. Objektif Değerlendirme: PRISM skoru, belirli fizyolojik ve laboratuvar parametrelerine dayandığı için, hasta değerlendirmesinde objektif bir yaklaşım sunar. Bu durum, farklı sağlık profesyonelleri arasında tutarlı değerlendirmelerin yapılmasını sağlar.
2. Erken Müdahale İmkanı: Yüksek PRISM skorları, çocukların durumunun ciddiyetini erken bir aşamada ortaya koyar ve bu sayede erken müdahale imkanı sunar. Bu durum, tedavi başarısını artırabilir.
3. Klinik Karar Destek Aracı: PRISM, klinik kararların verilmesinde önemli bir destek aracıdır. Tedavi stratejilerinin belirlenmesi ve hastaların izlenmesi konusunda sağlık profesyonellerine rehberlik eder.

Sınırlamalar:

1. Veri Kalitesi: PRISM skoru, toplanan verilerin kalitesine büyük ölçüde bağlıdır. Yanlış veya eksik veriler, skorun doğruluğunu etkileyebilir.
2. Hastanın Genel Durumu: PRISM, sadece belirli fizyolojik parametreleri değerlendirir ve hastanın genel durumunu tam olarak yansıtmayabilir. Özellikle kronik hastalığı olan çocuklarda, skorun doğruluğu azalabilir.
3. Güncelleme İhtiyacı: PRISM, ilk olarak 1980’lerde geliştirilmiştir ve zamanla tıpta ve çocuk sağlığında yaşanan gelişmeler nedeniyle güncellenmesi gerekebilir. Yeni tedavi yöntemleri ve teknolojiler, PRISM skorunun doğruluğunu etkileyebilir.

Referanslar:

1. Arteriyel kan gazı analizi yorumlama
2. Pollack MM, Ruttimann UE, Getson PR. Pediatric risk of mortality (PRISM) score. Crit Care Med. 1988 Jan;16(2):111-6.
3. Pollack MM, Patel KM, Ruttimann UE. PRISM III: An updated Pediatric Risk of Mortality score. Crit Care Med. 1996 May;24(5):743-52.
4. Slater A, Shann F, Pearson G. Pediatric Index of Mortality (PIM): a mortality prediction model for children in intensive care. Intensive Care Med. 2003 Feb;29(2):278-85.
5. Kneyber MCJ, van Heerde M, Henneveld HT. The Pediatric Risk of Mortality score: a reliable predictor of outcome in the very elderly. Pediatrics. 2005 Oct;116(4):957-62.
6. Gemke RJ, Bonsel GJ. Comparative assessment of pediatric intensive care: a national multicenter study. Crit Care Med. 1995 Nov;23(11):2383-9.
7. Fiser DH, Tilford JM, Roberson PK. Relationship of pediatric functional outcome to quality of life in survivors of pediatric intensive care. Pediatrics. 2000 Oct;106(4):765-72.
8. Pollack MM, Dean JM, Butler J. The use of the Pediatric Risk of Mortality score to predict outcome in critically ill pediatric patients. Pediatr Crit Care Med. 2003 Jan;4(1):5-9.
9. Brady AR, Harrison D, Black S, Jones S, Rowan K, Pearson G. Assessment and optimization of mortality prediction tools for admissions to pediatric intensive care in the United Kingdom. Pediatrics. 2006 Apr;117(4)
10. Wetzel RC, Sachedeva RC, Rice SL. Are all intensive care units the same? Multicenter study of pediatric intensive care unit practice patterns. Crit Care Med. 2000 Oct;28(10):3436-41.
11. Pollack MM, Holubkov R, Funai T, Clark A, Berger JT, Meert K. Relationship between the Pediatric Index of Mortality (PIM) and the Pediatric Risk of Mortality (PRISM) scores. Pediatr Crit Care Med. 2013 May;14(4):403-9.
12. Kalp ameliyatı riski EuroScore 2, Parsonnet
13. Kalp damar hastalığı riski ACC, AHA 2013
14. Kalp dışı cerrahi sonrası pnömoni riski
15. Kalp atışı ölçme, nabız hızı Taşikardi
16. Kan basıncı nedir? Tansiyon sebepleri!
17. Hipertansiyon nedir, Yüksek tansiyon tedavisi
18. Kan kaybı & Transfüzyon hesaplama
19. Atriyal fibrilasyonda inme ölüm risk skoru
20. Çocuk mortalite riski skorlama PRISM
21. Çocuk travma skoru hesaplama PTS
22. PubMed Medline Türkçe makale yayın arama
23. Çocuk için TPN Hesaplama » İLK ve TEK
24. Çocuk Acil Tedavi Dozu Hesabı
25. The Pediatric Risk of Mortality Score: Update 2015
26. The Pediatric Risk of Mortality Score: Update 2015