Çocuklarda vaskülit, kan damarlarının iltihaplanmasıyla karakterize edilen ve çeşitli organlarda hasara neden olabilen ciddi bir hastalıktır. Çocuklarda görülmesi nadir olmakla birlikte, hastalığın tanınması ve tedavi edilmesi büyük önem taşır. Erken teşhis edilmediğinde ve uygun şekilde yönetilmediğinde, vaskülit organ fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir ve uzun vadeli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, çocuklarda vaskülitin belirtilerini ve olası nedenlerini anlamak, tedavi sürecine rehberlik etmek açısından hayati öneme sahiptir.
Sağlık Bilgisi İçeriği
Çocuklarda Vaskülit Nedir? Vaskülit Belirtileri ve Tedavisi
Çocuklarda vaskülit, yetişkinlerde görülen vaskülit türlerinden farklı olabilir ve çocukluk çağında bazı özel klinik tablolar sergileyebilir. Örneğin, Kawasaki hastalığı ve Henoch-Schönlein purpurası gibi spesifik vaskülit türleri çocuklarda daha sık görülür. Bu hastalıklar, çeşitli belirtilerle kendini gösterebilir ve klinik olarak farklı formlarda seyredebilecekleri için tanı süreci karmaşık olabilir. Vaskülit tipine bağlı olarak, cilt döküntülerinden böbrek fonksiyon bozukluklarına kadar değişen semptomlar ortaya çıkabilir. Bu yazıda, çocuklarda vaskülitin nedenleri, belirtileri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.
Vaskülit, bağışıklık sisteminin kan damarlarına saldırmasıyla meydana gelir ve bu saldırı, damar duvarlarında iltihaplanmaya ve bazen de doku yıkımına neden olabilir. Çocuklarda bu durum, enfeksiyonlar, genetik yatkınlıklar veya bağışıklık sistemi bozuklukları gibi çeşitli faktörlerle tetiklenebilir. Vaskülit geliştiğinde, iltihaplı damarlar kan akışını kısıtlayarak dokuların yeterli oksijen ve besin almasını engeller. Bu da, etkilenen organ veya dokularda hasar oluşmasına yol açabilir. Vaskülit tipi ve ciddiyetine bağlı olarak, çocuklarda bu durum yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir.
Çocuklarda vaskülitin erken belirtilerini fark etmek ve doğru bir tanı koymak, tedavi sürecinde kritik rol oynar. Bu nedenle, ebeveynlerin ve sağlık profesyonellerinin vaskülitin olası belirtilerine karşı dikkatli olması gerekir. Yaygın belirtiler arasında uzun süren ateş, döküntüler, eklem ağrıları ve karın ağrısı yer alır. Bu belirtiler, genellikle başka hastalıklarla karıştırılabilir, bu yüzden detaylı bir tıbbi değerlendirme ve gerekli testlerin yapılması şarttır. Çocuklarda vaskülit tanısı konduğunda, tedavi planı hastalığın tipine ve şiddetine göre özelleştirilir.
Çocuklarda Vaskülit Türleri ve Sıklığı
Vaskülit, çocuklarda görülen nadir bir durum olmakla birlikte, farklı tipleri ve klinik tabloları ile geniş bir yelpazeye yayılmaktadır. Her vaskülit türü farklı özellikler ve tedavi yaklaşımları gerektirir. Çocuklarda en sık görülen vaskülit türleri arasında Kawasaki hastalığı, Henoch-Schönlein purpurası (HSP), Polyarteritis Nodosa (PAN), Takayasu arteriti ve çocukluk çağı sistemik lupus eritematozus (SLE) yer alır. Bu bölümde, bu vaskülit türlerinin detaylı bir incelemesi sunulacaktır.
1. Kawasaki Hastalığı
Tanım ve Epidemiyoloji:
Kawasaki hastalığı, çocuklarda görülen en yaygın vaskülit türlerinden biridir ve özellikle 5 yaş altındaki çocuklarda sık görülür. Hastalığın kesin nedeni bilinmemekle birlikte, genetik yatkınlık ve enfeksiyonlarla ilişkili olabileceği düşünülmektedir. Kawasaki hastalığı, Asya kökenli çocuklarda daha sık görülür ve Japonya’da en yüksek insidansa sahiptir.
Belirtiler:
Kawasaki hastalığı, genellikle 5 gün veya daha uzun süren yüksek ateş ile başlar. Bunun yanı sıra, aşağıdaki belirtiler görülebilir:
- Avuç içi ve ayak tabanlarında kızarıklık ve soyulma,
- Gözlerde kızarıklık (konjunktivit) ancak gözde akıntı olmaması,
- Dudaklarda, ağız içinde kızarıklık ve çatlaklar,
- Boyunda lenf bezi şişlikleri (lenfadenopati),
- Vücutta döküntüler.
Komplikasyonlar:
Tedavi edilmediği takdirde, Kawasaki hastalığı koroner arter anevrizmalarına ve diğer kalp komplikasyonlarına yol açabilir. Bu durum, çocuklarda kalp krizi riskini artıran ciddi bir sorundur.
Tedavi:
Tedavinin amacı, iltihabı kontrol altına almak ve koroner arter komplikasyonlarını önlemektir. Yüksek doz intravenöz immünoglobulin (IVIG) ve aspirin tedavisi genellikle ilk tercih edilen tedavi yöntemidir. Hastalık tedavi edilmezse, kalıcı kardiyak hasar riski yüksektir.
2. Henoch-Schönlein Purpurası (HSP)
Tanım ve Epidemiyoloji:
HSP, çocuklarda en sık görülen vaskülit türüdür ve genellikle 2-11 yaş arası çocuklarda ortaya çıkar. Bu hastalık, küçük kan damarlarının iltihaplanması ile karakterizedir ve genellikle bir üst solunum yolu enfeksiyonunu takip eder.
Belirtiler:
- Deride, özellikle bacaklar ve kalçalarda görülen purpurik döküntüler (küçük, morluk benzeri kanamalar),
- Karın ağrısı ve gastrointestinal sistem kanamaları,
- Eklem ağrıları ve şişlikler (özellikle diz ve ayak bileklerinde),
- Böbrek tutulumu: İdrarda kan veya protein bulunması şeklinde kendini gösterir ve ciddi vakalarda böbrek yetmezliğine neden olabilir.
Komplikasyonlar:
HSP genellikle kendiliğinden düzelir, ancak böbrek tutulumu ve ciddi gastrointestinal komplikasyonlar gelişebilir. Bu komplikasyonlar uzun vadede böbrek fonksiyonlarını etkileyebilir.
Tedavi:
Çoğu HSP vakası hafif seyreder ve sadece destekleyici tedavi gerektirir. Ağır vakalarda kortikosteroidler ve immünsupresif ilaçlar kullanılabilir. Böbrek tutulumu olan hastalarda nefrolog takibi önemlidir.
3. Polyarteritis Nodosa (PAN)
Tanım ve Epidemiyoloji:
PAN, küçük ve orta büyüklükteki arterlerin iltihaplanması ile karakterize edilen nadir bir vaskülit türüdür. Genellikle çocuklarda daha az görülür, ancak ağır seyredebilir.
Belirtiler:
- Ciltte ağrılı nodüller ve döküntüler,
- Karın ağrısı ve gastrointestinal sistemde kanama,
- Kas ve eklem ağrıları,
- Sinir sistemi tutulumu ile periferal nöropati,
- Böbrek tutulumu, hipertansiyon ve böbrek yetmezliği.
Komplikasyonlar:
PAN, çoklu organ tutulumuna yol açabileceği için tedavi edilmediğinde ölümcül olabilir. Böbrekler, bağırsaklar ve sinir sistemi gibi organlarda ciddi hasar oluşturabilir.
Tedavi:
Kortikosteroidler, immünsupresif ilaçlar (örneğin, siklofosfamid) ve biyolojik ajanlar ile tedavi edilir. Tedavi süresince düzenli takip ve organ fonksiyonlarının izlenmesi önemlidir.
4. Takayasu Arteriti
Tanım ve Epidemiyoloji:
Takayasu arteriti, aort ve büyük dallarının iltihaplanması ile karakterize nadir bir vaskülit türüdür. Çocukluk çağında nadir görülmekle birlikte, genellikle genç erişkinlerde ve ergenlerde ortaya çıkar. Kadınlarda daha sık görülür.
Belirtiler:
- Kol ve bacaklarda zayıf nabız (nabızsız hastalık olarak da bilinir),
- Yüksek tansiyon,
- Baş dönmesi, bayılma ve görme bozuklukları,
- Göğüs ağrısı ve nefes darlığı,
- Yorgunluk ve kilo kaybı.
Komplikasyonlar:
Tedavi edilmediğinde, Takayasu arteriti ciddi kardiyovasküler komplikasyonlara yol açabilir. Aortta genişlemeler, damar tıkanıklıkları ve yüksek tansiyon gibi komplikasyonlar görülebilir.
Tedavi:
Kortikosteroidler ve immünsupresif ilaçlar ilk tercih edilen tedavilerdir. Gerekli durumlarda cerrahi müdahale veya damar içi balon anjiyoplasti uygulanabilir.
5. Sistemik Lupus Eritematozus (SLE) Vasküliti
Tanım ve Epidemiyoloji:
SLE, bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokularına saldırdığı otoimmün bir hastalıktır. Çocuklarda, lupus vasküliti şeklinde de ortaya çıkabilir ve birçok organı etkileyebilir. Çocukluk çağında nadir görülmekle birlikte, ergenlik döneminde daha sık görülür.
Belirtiler:
- Deri döküntüleri (özellikle kelebek şeklinde yüz döküntüsü),
- Eklem ağrıları ve şişlikler,
- Böbrek tutulumu ve idrarda protein kaçağı,
- Sinir sistemi belirtileri: Baş ağrısı, nöbetler ve psikiyatrik belirtiler,
- Anemi, trombositopeni gibi hematolojik anormallikler.
Komplikasyonlar:
SLE vasküliti, böbrek yetmezliği, sinir sistemi komplikasyonları ve kardiyovasküler problemler gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Erken teşhis ve uygun tedavi, komplikasyonların önlenmesinde önemlidir.
Tedavi:
Kortikosteroidler, immünsupresif ilaçlar ve biyolojik ajanlar tedavide kullanılır. Hastalığın tipine ve şiddetine göre tedavi planı yapılır. Böbrek tutulumu olan hastalarda nefrolog takibi ve tedavisi gerekebilir.
6. Mikroskopik Polianjiit (MPA)
Tanım ve Epidemiyoloji:
MPA, küçük damarları etkileyen nadir bir vaskülit türüdür. Genellikle yaşlılarda görülmekle birlikte, çocuklarda da nadiren ortaya çıkabilir. Böbrekler ve akciğerler başta olmak üzere, çeşitli organları etkileyebilir.
Belirtiler:
- İdrarda kan ve protein kaçağı ile kendini gösteren böbrek tutulumu,
- Nefes darlığı, öksürük ve akciğer tutulumu,
- Deri döküntüleri ve eklem ağrıları.
Komplikasyonlar:
MPA, tedavi edilmediğinde böbrek yetmezliği ve akciğer kanaması gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Tedavi:
Kortikosteroidler ve immünsupresif ilaçlar ile tedavi edilir. Tedaviye yanıt vermeyen vakalarda biyolojik ajanlar kullanılabilir.
Çocuklarda Vaskülit Belirtileri Nelerdir?
Çocuklarda vaskülit, kan damarlarının iltihaplanması ile seyreden bir hastalık grubunu ifade eder ve çocuklarda farklı vaskülit türlerine bağlı olarak değişik belirtiler gözlemlenebilir. İltihaplanan damarlar, kan akışını bozarak çeşitli organ ve dokularda hasara yol açar. Bu nedenle vaskülitin belirtileri hastalığın şiddetine, etkilenen damarların büyüklüğüne ve hedeflenen organlara göre değişiklik gösterir. Çocuklarda vaskülitin erken teşhisi önemlidir, çünkü belirtiler başka hastalıklarla karıştırılabilir ve gecikmiş tedavi ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Genel Belirtiler
Çocuklarda vaskülit türü fark etmeksizin yaygın olarak görülen belirtiler şu şekildedir:
- Yüksek ateş: Vaskülit atakları sırasında çocuklarda nedeni bilinmeyen, uzun süren ateş görülebilir.
- Halsizlik ve yorgunluk: Çocuklar, günlük aktivitelerde bile çabuk yorulabilir ve sürekli uyuma isteği duyabilirler.
- Kilo kaybı ve iştahsızlık: Hastalık iştah kaybına ve hızlı kilo düşüşüne neden olabilir.
- Ciltte döküntüler: Damar iltihabının cilde yansıması sonucu, kırmızı-morumsu döküntüler veya noktasal kanamalar (peteşi) gözlemlenebilir. Purpura adı verilen bu lezyonlar, özellikle bacaklarda sık görülür.
- Eklem ağrıları ve şişlik: Damar iltihaplanması eklemleri etkileyebilir, bu da hareket zorluğuna ve ağrılı eklem şişliklerine yol açar.
- Kas ağrıları: Vaskülit kasları da etkileyerek çocukta kas ağrısına veya sertliğe neden olabilir.
Organlara Bağlı Belirtiler
Vaskülitin çocuklarda hangi organ veya dokuya etki ettiğine bağlı olarak belirli semptomlar gelişir:
- Böbrek tutulumu: İdrarda kan veya protein varlığı, şişkinlik ve hipertansiyon gibi belirtiler ortaya çıkar.
- Solunum yolu etkilenmesi: Kronik öksürük, nefes darlığı ve akciğerlerde sıvı birikimi görülebilir.
- Gastrointestinal sistem tutulumu: Karın ağrısı, kanlı dışkı ve bulantı-kusma gibi belirtiler gelişir.
- Kalp tutulumu: Çocuklarda kalp ritim bozuklukları, göğüs ağrısı ve kalp kası iltihabı (miyokardit) oluşabilir.
Çocuklarda Vaskülit Nedenleri Nelerdir?
Çocuklarda vaskülit, bağışıklık sisteminin damar duvarlarına saldırması sonucu gelişir. Hastalığın kesin nedeni her zaman belirlenemese de, genetik, çevresel ve enfeksiyöz faktörlerin birlikte rol oynadığı düşünülmektedir. Aşağıda çocuklarda vaskülit gelişimine yol açabilecek faktörler detaylı olarak ele alınmıştır.
1. Bağışıklık Sistemi Bozuklukları
- Aşırı bağışıklık yanıtı: Vaskülit, bağışıklık sisteminin aşırı aktif hale gelip sağlıklı damar dokularına saldırması sonucu ortaya çıkar.
- Otoimmün hastalıklar: Lupus ve romatoid artrit gibi otoimmün hastalıklar çocuklarda vaskülit riskini artırır. Bu hastalıklarda bağışıklık sistemi yanlışlıkla kendi dokularını hedef alır.
2. Enfeksiyonlar
- Bakteriyel ve viral enfeksiyonlar: Hepatit B ve C virüsleri, streptokok enfeksiyonları veya grip gibi enfeksiyonlar vaskülit gelişimini tetikleyebilir.
- Post-enfeksiyöz vaskülit: Bazı çocuklarda, enfeksiyon geçtikten sonra bağışıklık sistemi hastalığı kontrol edemeyip damarları hedef alabilir.
3. Genetik ve Ailevi Faktörler
- Genetik yatkınlık: Bazı çocuklarda genetik yatkınlık nedeniyle vaskülit gelişme riski artabilir. Ailede vaskülit veya otoimmün hastalık öyküsü bulunan çocuklar daha yüksek risk altındadır.
- Kalıtsal hastalıklar: Bazı kalıtsal metabolik bozukluklar, damar duvarlarını etkileyerek vaskülite yatkınlık yaratabilir.
4. Çevresel Faktörler ve Tetikleyiciler
- Alerjenlere maruz kalma: Çevresel alerjenler, bazı çocuklarda bağışıklık sistemini tetikleyerek vaskülite yol açabilir.
- Soğuk hava ve stres: Bazı durumlarda çevresel faktörler ve stres, hastalığın alevlenmesine neden olabilir. Özellikle Takayasu arteriti gibi bazı vaskülit türlerinde bu faktörler önemli rol oynar.
5. İlaçlar ve Aşılar
- İlaçlara karşı aşırı duyarlılık: Bazı ilaçlar bağışıklık sisteminde aşırı reaksiyonlara neden olarak vaskülit gelişimini tetikleyebilir. Antibiyotikler ve non-steroid antiinflamatuar ilaçlar bu tür reaksiyonlara neden olabilir.
- Aşı reaksiyonları: Nadiren de olsa bazı çocuklarda aşı sonrası bağışıklık sistemi tetiklenerek vaskülit gelişebilir.
6. Stres ve Hormonal Değişiklikler
- Fiziksel ve duygusal stres: Çocuklarda stres, bağışıklık sistemini etkileyebilir ve bazı vaskülit türlerinin alevlenmesine neden olabilir.
- Hormonal değişiklikler: Ergenlik dönemindeki hormonal değişiklikler, özellikle bazı vaskülit türlerinin ortaya çıkmasını tetikleyebilir.
Çocuklarda Vaskülit Tedavisi Nasıl Yapılır?
Çocuklarda vaskülit tedavisinde temel amaç, iltihaplanmayı kontrol altına almak, etkilenen organları korumak ve komplikasyonları önlemektir. Tedavi, hastalığın tipine, şiddetine ve hangi organların etkilendiğine bağlı olarak değişir. Genellikle, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar (immünsupresifler) ve kortikosteroidler tedavinin ana bileşenlerini oluşturur.
İlaç Tedavisi
- Kortikosteroidler: İltihabı hızla azaltmak ve bağışıklık sisteminin aşırı tepkisini kontrol altına almak için kullanılır. Uzun süreli kullanımda yan etkiler ortaya çıkabileceğinden, dikkatli doz ayarlamaları yapılması gereklidir.
- İmmünsupresif İlaçlar: Metotreksat, azatioprin gibi ilaçlar, bağışıklık sistemini baskılayarak vaskülit semptomlarını kontrol altına almaya yardımcı olur. Bu ilaçlar genellikle uzun süreli tedavilerde kullanılır ve düzenli kan testi ile yan etkilerinin izlenmesi gereklidir.
- Biyolojik Ajanlar: Rituksimab gibi biyolojik ajanlar, özellikle ağır vakalarda veya diğer tedavilere yanıt vermeyen hastalarda kullanılır. Bu ilaçlar, bağışıklık sisteminin belirli bileşenlerini hedef alarak iltihabı azaltır.
Destekleyici Tedaviler
Çocuklarda vaskülit tedavisi sırasında, etkilenen organların fonksiyonlarını desteklemek amacıyla ek tedaviler gerekebilir. Örneğin, böbrek tutulumunda diyaliz gerekebilir veya sinir sistemi etkilenmişse fizik tedavi uygulanabilir. Ayrıca, enfeksiyon riski yüksek olduğundan, hastaların düzenli kontrolleri yapılmalı ve gerekli durumlarda antibiyotik profilaksisi uygulanmalıdır.
Tedavi Takibi ve Yaşam Kalitesinin İyileştirilmesi
Çocuklarda vaskülit tedavisinin başarısı, hastanın düzenli takip edilmesi ve yan etkilerin kontrol altına alınması ile yakından ilişkilidir. Tedaviye yanıt ve hastalığın remisyona girip girmediği, düzenli kan testleri ve görüntüleme yöntemleri ile izlenir. Ayrıca, hastaların ve ailelerinin psikolojik desteğe ihtiyaç duyabileceği unutulmamalıdır. Kronik bir hastalıkla başa çıkmak, çocuk ve ailesi için zorlayıcı olabilir; bu nedenle, multidisipliner bir yaklaşım ile psikolojik ve sosyal destek sağlanmalıdır.
Beslenme ve Egzersiz
Vaskülit tedavisi gören çocuklar için dengeli beslenme ve düzenli egzersiz büyük önem taşır. Kortikosteroidlerin uzun süreli kullanımı, kilo artışı ve kemik sağlığı problemlerine yol açabileceğinden, düşük tuzlu, düşük şekerli ve kalsiyum açısından zengin bir diyet önerilir. Düzenli egzersiz ise, hem fiziksel hem de psikolojik sağlığı destekler. Ancak egzersiz programları, çocuğun genel sağlık durumu ve hastalığın şiddeti göz önünde bulundurularak planlanmalıdır.
Çocuklarda Vaskülit ile Yaşamanın Zorlukları ve Destek İhtiyacı
Vaskülit tanısı almış bir çocuk ve ailesi için bu durum, sadece tıbbi değil, aynı zamanda psikososyal zorlukları da beraberinde getirir. Kronik bir hastalıkla yaşamak, hem çocuğun hem de ailenin yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Özellikle okul çağındaki çocuklarda, hastalığın yönetimi eğitim hayatını ve sosyal ilişkileri olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, hem çocuklara hem de ailelere psikolojik destek sağlanması büyük önem taşır. Okul ortamında öğretmenlerin ve arkadaşlarının hastalık hakkında bilgilendirilmesi, çocuğun kendini daha güvende hissetmesine ve sosyal desteğini artırmasına yardımcı olabilir.
Ailelerin, çocuklarının hastalık süreci ve tedavi seçenekleri hakkında bilinçli olması, tedaviye uyumu artırır ve hastalık yönetimini kolaylaştırır. Doktor ziyaretleri, ilaç kullanımı ve düzenli kontroller gibi süreçlerin planlanması, çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar. Ayrıca, aile içindeki diğer bireylerin de bu süreçte rol alması ve destekleyici bir tutum sergilemesi önemlidir.
Çocuklarda Vaskülit ile İlgili Araştırmalar ve Gelecek Perspektifleri
Son yıllarda, çocuklarda vaskülitin nedenleri ve tedavi yöntemleri üzerine yapılan araştırmalar artmıştır. Özellikle genetik ve immünolojik çalışmalar, hastalığın altında yatan mekanizmaları daha iyi anlamamıza ve daha hedefe yönelik tedavi seçenekleri geliştirmemize olanak sağlamaktadır. Biyolojik ajanların kullanımı, vaskülit tedavisinde yeni bir dönemi başlatmış ve birçok çocuk için daha etkili ve yan etkisi daha az tedavi seçenekleri sunmuştur. Gelecekte, kişiselleştirilmiş tedavi yaklaşımlarının ve genetik temelli tedavilerin, çocuklarda vaskülit yönetiminde daha önemli bir rol oynaması beklenmektedir.
Sonuç
Çocuklarda vaskülit, nadir görülen ancak ciddi komplikasyonlara yol açabilen bir hastalık grubudur. Erken tanı ve uygun tedavi ile hastalık kontrol altına alınabilir ve çocukların yaşam kalitesi önemli ölçüde iyileştirilebilir. Ailelerin ve sağlık profesyonellerinin bu konuda bilinçli olması, hastalığın erken evrede tespit edilmesini ve etkili bir şekilde yönetilmesini sağlar. Gelecekte yapılacak çalışmalar, hastalığın daha iyi anlaşılması ve yeni tedavi yöntemlerinin geliştirilmesi açısından umut vericidir.
Referanslar:
- Çocuklarda Vaskülit Nedir? Vaskülit Belirtileri ve Tedavisi
- Weiss, P. F., & Klink, A. J. (2018). Pediatric Vasculitis: Updates on Classification, Diagnosis, and Management. Pediatric Clinics of North America, 65(4), 781-802.
- Eleftheriou, D., & Brogan, P. A. (2016). Vasculitis in Children. Best Practice & Research Clinical Rheumatology, 30(1), 217-234.
- Gardner-Medwin, J. M., Dolezalova, P., Cummins, C., & Southwood, T. R. (2002). Incidence of Henoch-Schönlein Purpura, Kawasaki Disease, and Rare Vasculitides in Children of Different Ethnic Origins. Lancet, 360(9341), 1197-1202.
- Pagnoux, C., & Henegar, C. (2007). Management of Polyarteritis Nodosa and Microscopic Polyangiitis. Presse Med, 36(5 Pt 2), 860-869.
- Ozen, S., Pistorio, A., Iusan, S. M., & Ruperto, N. (2010). EULAR/PRINTO/PRES Criteria for Henoch-Schönlein Purpura, Childhood Polyarteritis Nodosa, Childhood Wegener Granulomatosis, and Childhood Takayasu Arteritis: Ankara 2008. Part I: Overall Methodology and Description of Criteria. Annals of the Rheumatic Diseases, 69(5), 790-797.
- Ruperto, N., & Ozen, S. (2010). Consensus Classification Criteria for Childhood Vasculitides. Rheumatology (Oxford), 49(5), 981-986.
- Brogan, P., Eleftheriou, D., & Dillon, M. J. (2012). Pediatric Vasculitis. Curr Opin Rheumatol, 24(5), 538-541.
- Malleson, P. N., & Beauchamp, R. D. (2000). Diagnosis and Treatment of Vasculitis in Childhood. Paediatrics & Child Health, 5(5), 261-264.
- Wyatt, R. J., & Julian, B. A. (1994). IgA Nephropathy. New England Journal of Medicine, 331(15), 1005-1014.
- Cimaz, R., & Cantarini, L. (2014). An Update on Autoinflammatory Diseases. Current Opinion in Rheumatology, 26(4), 417-423.
- Hedrich, C. M., & Smith, E. (2015). Systemic Vasculitis in Children. Rheumatology (Oxford), 54(12), 2123-2134.
- Cassidy, J. T., & Petty, R. E. (2005). Textbook of Pediatric Rheumatology. Philadelphia, PA: Elsevier Saunders.
- Saulsbury, F. T. (2001). Clinical Update: Henoch-Schönlein Purpura. Lancet, 358(9284), 981-985.
- Ozen, S., Ruperto, N., Dillon, M. J., & Bagga, A. (2006). EULAR/PRES Endorsement of the Ankara 2008 Classification Criteria for Childhood Vasculitides. Rheumatology (Oxford), 45(7), 851-854.
- Jennette, J. C., & Falk, R. J. (2007). Pathogenesis of ANCA-Associated Vasculitis. Clinical and Experimental Immunology, 164(1), 1-2.
- Martorana, D., & Vaglio, A. (2015). Genetics of ANCA-Associated Vasculitis: A Review. Frontiers in Immunology, 6, 323.
- Watts, R. A., & Scott, D. G. (1997). Classification and Epidemiology of Systemic Vasculitis. Rheumatic Disease Clinics of North America, 23(4), 687-700.
- Petty, R. E., Laxer, R. M., Lindsley, C. B., & Wedderburn, L. R. (2016). Textbook of Pediatric Rheumatology. Philadelphia, PA: Elsevier.
- https://scholar.google.com/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
