Boğmaca Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Boğmaca, solunum yollarını etkileyen ciddi bir bakteriyel enfeksiyon hastalığıdır. Tıbbi literatürde Pertussis olarak da bilinir ve genellikle “yüz gün öksürüğü” olarak tanımlanır. Bu isim, hastalığın karakteristik olan, uzun süreli ve inatçı öksürük nöbetlerinden kaynaklanmaktadır. Boğmaca, özellikle bebekler ve küçük çocuklar için hayati tehlike oluşturabilir ve bu nedenle erken tanı ve tedavi büyük önem taşır. Bağışıklık sistemi henüz tam olarak gelişmemiş bebeklerde boğmaca, solunum yetmezliği gibi ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu hastalık, aynı zamanda yetişkinlerde de hafif semptomlarla seyredebilir ve bu durum, hastalığın fark edilmeden bulaşmasına neden olabilir.

Boğmaca Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Boğmaca hastalığına neden olan Bordetella pertussis bakterisi, enfekte bir kişinin öksürmesi veya hapşırması yoluyla havaya yayılan küçük damlacıklar aracılığıyla bulaşır. Bu nedenle, kapalı ve kalabalık ortamlarda boğmaca salgınları yayılma riski yüksektir. Yetersiz aşılama oranları ve artan seyahat imkanları, hastalığın yayılmasını kolaylaştıran diğer etmenler arasında yer alır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, boğmaca vakaları son yıllarda tekrar artış göstermektedir. Bu durum, toplum sağlığını tehdit eden önemli bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.

Boğmaca, tüm yaş gruplarını etkileyebilen bir hastalık olmasına rağmen, özellikle bebekler ve yaşlılar gibi bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler için daha tehlikelidir. Aşı ile önlenebilir olmasına rağmen, bazı bölgelerde aşılanma oranlarının düşük olması, hastalığın yeniden ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Ayrıca, aşı ile sağlanan bağışıklığın zamanla azalması ve aşı karşıtlığı gibi etkenler de hastalığın yayılma riskini artırmaktadır. Bu nedenle, boğmaca hakkında bilinçlenmek ve gerekli önlemleri almak, hastalığın kontrol altına alınmasında kritik rol oynar.

Boğmaca hastalığının belirtileri, genellikle soğuk algınlığına benzer hafif semptomlarla başlar. Burun akıntısı, hafif ateş ve halsizlik gibi belirtiler başlangıç döneminde görülürken, birkaç hafta içinde şiddetli öksürük nöbetleri ortaya çıkar. Bu öksürük nöbetleri, hastalığın ileri evresinde karakteristik hale gelir ve nefes almayı zorlaştıracak düzeye ulaşabilir. Bu aşamada, öksürük nöbetleri arasında nefes alırken “boğmaca sesi” olarak bilinen tiz bir ses duyulabilir. Bu durum, solunum yollarındaki daralmanın ve mukus birikiminin bir sonucudur. Tedavi edilmediği takdirde, boğmaca ciddi komplikasyonlara yol açabilir ve hayatı tehdit edebilir.

Boğmaca Hastalığı Nedir?

Boğmaca öksürüğü olarak da bilinen boğmaca (pertusis), bulaşıcı olan solunum yolu enfeksiyonudur. Genellikle çocuklarda ve yetişkinlerde, uzun süreli ve tekrarlanan nöbetler (paroksizmalar) ile sonuçlanır. Bu öksürük nöbetleri hastalığın başlamasından haftalar hatta aylarca devam edebilir.

Uzun süreli öksürük, havanın akciğerlerden atılmasına neden olur. Kişi öksürükten sonra hava alması durumunda, yüksek, yüksek perdeli bir ‘boğmaca’ sesi havanın solunmasına eşlik edebilir. Ancak, kişi boğmaca sesi çıkarmadan boğmaca öksürüğü yaşayabilir.

Öksürük nöbetleri yerine, boğmaca ile enfekte olan bebekler nefes almada duraklama (apne) gibi solunum güçlüğü çekebilir. Boğmaca çeken bir yaşından küçük bebeklerin yaklaşık % 50’si hastanede yatmak zorundadır. Nadir durumlarda, ölüm meydana gelebilir.

Boğmaca Hastalığı Ne Kadar Yaygındır?

Boğmaca, yaygın bir hastalıktır. Dünyada her yıl yaklaşık 16 milyon boğmaca vakası yaşanmakta ve bu durum 195.000 civarında ölüme neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde, 2012 yılında 48.000’den fazla boğmaca vakası bildirilmiştir. Ancak, bildirilmeyen daha birçok vaka olduğu öngörülmektedir. 1980’lerden beri bildirilen boğmaca öksürüğü vakalarının sayısı artmaktadır.

Her yaştan insan boğmaca kapabilir, ancak en sık çocuklarda ve ergenlerde görülür. Aşıları tam olan yetişkinler ve çocuklar da semptomları daha hafif olsa da virüs bulaşabilir. Bebekler özellikle enfeksiyona duyarlıdır, çünkü boğmacaya karşı en az 2 aylık olana kadar aşılanamazlar. Ebeveynlerinden, yetişkin bakıcılarından veya diğer çocuklardan boğmaca öksürüğü bulaşabilir.

Boğmaca Hastalığı Nedenleri ve Bulaşma Yolları

Boğmaca hastalığına Bordetella pertussis ve nadiren Bordetella parapertussis bakterileri neden olur. Bu bakteriler, solunum yollarına yerleşir ve burada toksinler salgılayarak mukozal dokulara zarar verir. Boğmaca, insandan insana doğrudan temas yoluyla değil, genellikle hava yoluyla bulaşır. Enfekte kişinin öksürük veya hapşırık sırasında çıkardığı küçük damlacıklar, bakterinin yayılmasına neden olur. Bu nedenle, kapalı ve havalandırması yetersiz alanlarda hastalığın yayılma olasılığı oldukça yüksektir.

Bakteri, solunum yollarına girdikten sonra epitel hücrelerine yapışır ve burada çoğalmaya başlar. Salgıladığı toksinler sayesinde mukus üretimini artırır ve solunum yollarında tıkanıklığa neden olur. Bu durum, karakteristik öksürük nöbetlerinin ana sebebidir. Ayrıca, bakterinin toksinleri bağışıklık sistemi hücrelerine zarar vererek vücudun doğal savunma mekanizmalarını zayıflatır. Bu durum, hastalığın daha uzun süreli ve şiddetli seyretmesine yol açabilir.

Boğmaca hastalığının bulaşma riski, özellikle aşılanmamış veya eksik aşılı bireylerde oldukça yüksektir. Yeni doğan bebekler, doğuştan bağışıklıkları olmadığı için bu hastalık açısından en savunmasız grubu oluşturur. Anneden bebeğe plasenta yoluyla geçen antikorlar, doğumdan sonra kısa bir süreliğine koruma sağlasa da bu koruma yeterli değildir. Bu nedenle, anne adaylarının hamilelik döneminde boğmaca aşısı yaptırmaları önerilmektedir. Bu uygulama, bebeklerde ilk aylarda oluşabilecek ciddi komplikasyonları önlemek açısından büyük önem taşır.

Boğmaca Hastalığı Belirtileri

Boğmaca hastalığı belirtileri genellikle üç aşamalı olarak gelişir: katarl evresi, paroksismal evre ve iyileşme evresi. Her evre, kendine özgü semptomlarla karakterizedir ve hastalığın seyrini anlamak için bu aşamaların bilinmesi önemlidir.

1. Katarl Evresi: Bu evre, boğmacanın başlangıç aşamasıdır ve genellikle hafif soğuk algınlığı belirtileri ile karıştırılır. Burun akıntısı, hafif ateş, gözlerde sulanma ve hafif öksürük gibi semptomlar görülür. Bu dönemde hastalık oldukça bulaşıcıdır, ancak belirtiler çok belirgin olmadığı için genellikle tanı konulması zorlaşır. Katarl evresi genellikle 1-2 hafta sürer.
2. Paroksismal Evre: Hastalığın en şiddetli dönemidir ve karakteristik öksürük nöbetleri bu evrede ortaya çıkar. Öksürük nöbetleri, birkaç dakika sürebilir ve hastayı ciddi şekilde zorlayabilir. Nöbetler sırasında hasta, nefes almakta güçlük çeker ve genellikle “boğmaca sesi” olarak bilinen tiz bir ses çıkarır. Bu evrede, öksürük sonrası kusma, morarma ve bayılma gibi belirtiler de görülebilir. Paroksismal evre, genellikle 4-6 hafta sürer, ancak bazı vakalarda daha uzun sürebilir.
3. İyileşme Evresi: Öksürük nöbetlerinin sıklığı ve şiddeti azalır, ancak hastalık tamamen iyileşmeden önce bu süreç birkaç hafta daha devam edebilir. İyileşme evresi boyunca, hastanın genel durumu yavaş yavaş düzelir ve enerji seviyesi artar. Ancak, öksürük nöbetleri tamamen geçmeden hastanın yeniden enfekte olma riski de vardır.

Boğmaca Tanısı

Boğmaca tanısı, hastanın klinik belirtileri ve laboratuvar testleri ile konulur. Hastalığın erken evresinde belirtiler, soğuk algınlığı gibi hafif semptomlarla karışabileceği için tanı zor olabilir.

Boğmaca tanısı sürecinde öne çıkan yöntemler şunlardır:

• Klinik Belirtiler: Uzun süren ve inatçı öksürük nöbetleri, öksürük sırasında “boğmaca sesi” olarak bilinen tiz bir sesin duyulması ve öksürük sonrası kusma gibi belirtiler, boğmaca tanısında önemli ipuçlarıdır.
• Laboratuvar Testleri:
  • Burun ve Boğaz Sürüntü Kültürü: Boğaz veya burundan alınan sürüntü örnekleri, Bordetella pertussis bakterisinin varlığını tespit etmek için kültür ortamında incelenir.
  • PCR Testi: Bu test, bakteri DNA’sını tespit eder ve hızlı sonuç verdiği için tanıda yaygın olarak kullanılır.
  • Serolojik Testler: Kan örneğindeki antikor seviyelerini ölçerek, hastalığın aktif olup olmadığını belirlemede yardımcı olur.

Erken tanı ve uygun tedavi, hastalığın seyrini hafifletmek ve bulaşıcılığı azaltmak açısından kritiktir.

Boğmaca Hastalığı Tedavisi

Boğmaca hastalığının tedavisinde erken tanı ve hızlı müdahale, hastalığın seyrini hafifletmek ve komplikasyonları önlemek açısından büyük önem taşır. Tedavi süreci, hastalığın evresine ve hastanın yaşına bağlı olarak değişir. Boğmaca tedavisinde kullanılan yöntemler ve uygulamalar aşağıda detaylı olarak açıklanmıştır:

1. Antibiyotik Tedavisi

Boğmaca hastalığına neden olan Bordetella pertussis bakterisi, antibiyotiklerle tedavi edilebilir. Özellikle hastalığın erken evresinde başlanan antibiyotik tedavisi, hem hastalığın süresini kısaltır hem de bulaşıcılığı azaltır. En sık kullanılan antibiyotikler şunlardır:

• Makrolid Antibiyotikler: Eritromisin, azitromisin ve klaritromisin gibi makrolid grubu antibiyotikler boğmaca tedavisinde tercih edilir. Bu ilaçlar, bakterinin çoğalmasını engeller ve vücutta yayılmasını durdurur.
• Trimethoprim-Sulfamethoxazole: Makrolid antibiyotiklere karşı alerjisi olan hastalarda alternatif olarak kullanılır.

Antibiyotik tedavisi, hastalığın erken evresinde başlandığında etkili olur. Ancak, öksürük nöbetlerinin şiddetlendiği paroksismal evrede tedaviye başlanmışsa, antibiyotikler hastalığın süresini ve şiddetini azaltmakta daha az etkili olabilir. Bu evrede tedavi, bakterinin başkalarına bulaşmasını önlemek için gereklidir.

2. Semptomatik Tedavi

Boğmaca tedavisinde, hastanın semptomlarını hafifletmek ve yaşam kalitesini artırmak amacıyla semptomatik tedavi yöntemleri uygulanır. Özellikle şiddetli öksürük nöbetleri sırasında hastanın rahatlatılması önemlidir. Bu amaçla kullanılan yöntemler şunlardır:

• Öksürük Şurupları ve İnhalerler: Öksürük şurupları ve inhalerler, öksürük nöbetlerini hafifletmek için kullanılabilir. Ancak, öksürük refleksini tamamen baskılayan ilaçlar, hastalığın ilerlemesine neden olabileceğinden dikkatli kullanılmalıdır.
• Bol Sıvı Tüketimi: Hastanın bol su içmesi, mukus birikimini azaltır ve öksürük nöbetlerinin hafiflemesine yardımcı olur.
• Nemli Ortam: Odanın havasının nemli tutulması, solunum yollarının kurumasını engelleyerek hastanın daha rahat nefes almasını sağlar.

3. Hastanede Tedavi ve İzolasyon

Boğmaca, özellikle bebekler ve bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde ciddi komplikasyonlara yol açabilir. Bu nedenle, risk grubunda olan hastaların hastaneye yatırılarak tedavi edilmesi gerekebilir. Hastanede tedavi süreci şu şekildedir:

• Solunum Desteği: Şiddetli öksürük nöbetleri sırasında nefes almayı zorlaştıran durumlar için oksijen desteği sağlanabilir. Bazı vakalarda, mekanik ventilasyon gerekebilir.
• İzole Ortam: Boğmaca hastalığı oldukça bulaşıcıdır. Bu nedenle, hastanın diğer kişilerle temasını önlemek için izole bir ortamda tutulması önemlidir.
• Beslenme ve Sıvı Takviyesi: Yoğun öksürük nöbetleri ve yetersiz beslenme nedeniyle vücut direnci düşen hastalara, damardan sıvı ve besin takviyesi yapılabilir.

4. Hamilelikte Tedavi

Hamile kadınlarda boğmaca tedavisi dikkatli bir şekilde planlanmalıdır. Antibiyotik kullanımı, bebeğin sağlığı açısından risk oluşturabileceği için doktor kontrolünde yapılmalıdır. Hamilelikte Tdap (Tetanoz, Difteri, Aselüler Boğmaca) aşısı yapılması önerilir. Bu aşı, annenin bağışıklığını artırarak doğumdan sonraki dönemde bebeğin korunmasına yardımcı olur.

5. Aşı ve Önleyici Tedavi

Boğmaca hastalığından korunmanın en etkili yolu, aşılanmaktır. Aşı, hastalığın şiddetini ve bulaşıcılığını büyük ölçüde azaltır. Boğmaca aşıları şunlardır:

• DTaP Aşısı (Difteri, Tetanoz, Aselüler Boğmaca): Bebeklik ve çocukluk döneminde 2, 4, 6 ve 15-18 aylıkken uygulanır. 4-6 yaş arasında bir rapel dozu yapılır.
• Tdap Aşısı (Tetanoz, Difteri, Aselüler Boğmaca): Gençlerde ve yetişkinlerde uygulanır. Hamilelik döneminde yapılması, anne ve bebeğin bağışıklığını artırır.

Ayrıca, boğmaca vakası ile temas etmiş kişilere, hastalığın yayılmasını önlemek amacıyla koruyucu antibiyotik tedavisi uygulanabilir. Özellikle bebekler, hamile kadınlar ve bağışıklığı zayıf olan kişilerle temas eden bireylerin aşılanması veya antibiyotik tedavisi görmesi önemlidir.

Tedavi Süresince Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Erken Tanı ve Tedavi: Hastalığın erken evresinde antibiyotik tedavisine başlanması, hastalığın seyrini olumlu yönde etkiler.
• Hijyen ve İzolasyon: Enfekte kişilerle teması önlemek için hijyen kurallarına dikkat edilmeli ve hastalar izole edilmelidir.
• Semptom Takibi: Hastanın öksürük nöbetleri, nefes darlığı ve diğer belirtileri yakından izlenmeli, gerekirse hastaneye başvurulmalıdır.

Boğmaca tedavisi, hastalığın şiddetine ve hastanın durumuna bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Erken tanı ve uygun tedavi ile hastalığın komplikasyonları önlenebilir ve iyileşme süreci hızlandırılabilir.

Boğmacadan Korunma ve Aşılamanın Önemi

Boğmaca, aşı ile önlenebilir bir hastalıktır ve toplum sağlığı açısından aşılama programlarının düzenli olarak uygulanması büyük önem taşır. Aşılar, bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalığın yayılmasını engeller. Dünya genelinde boğmaca aşısı sayesinde hastalık sıklığı önemli ölçüde azalmıştır. Ancak, aşılanma oranlarının düşmesi veya aşı karşıtlığı gibi nedenlerle hastalık bazı bölgelerde tekrar yayılma eğilimindedir. Bu durum, toplumun en savunmasız kesimlerini, özellikle bebekleri ve yaşlıları tehdit eder.

Hamilelik döneminde yapılan Tdap aşısı, anne ve bebeğin bağışıklığını artırarak doğumdan sonraki ilk aylarda bebekte boğmaca görülme riskini azaltır. Ayrıca, bebeklerin çevresindeki yetişkinlerin de aşılanması, dolaylı koruma sağlar ve hastalığın yayılma zincirini kırar. Bu nedenle, aile bireylerinin ve çocuk bakımında görev alan kişilerin boğmaca aşısı yaptırmaları önerilir.

Aşılanmanın yanı sıra, enfekte kişilerden uzak durmak, iyi hijyen uygulamaları ve kapalı ortamlarda maske kullanımı gibi önlemler de boğmaca hastalığından korunmada etkilidir. Özellikle salgın dönemlerinde toplu taşıma, okul ve iş yeri gibi kalabalık alanlarda hastalığın yayılma riski arttığından, bu tür önlemlerin alınması hastalığın kontrol altına alınmasına yardımcı olur.

Sonuç

Boğmaca hastalığı, özellikle bebekler ve bağışıklığı zayıf bireyler için ciddi bir tehdit oluşturan bulaşıcı bir hastalıktır. Erken tanı ve tedavi, hastalığın seyrini hafifletmede ve komplikasyonların önlenmesinde kritik öneme sahiptir. Aşılanma, boğmacadan korunmanın en etkili yoludur ve toplum sağlığının korunmasında kilit rol oynar. Aşı programlarına uyum, bilinçli ebeveynlik ve hijyen önlemleri, hastalığın kontrol altına alınmasında ve salgınların önlenmesinde büyük önem taşır.

Referanslar:

1. Childhood asthma
2. Childhood Asthma
3. Asthma in Children
4. Coughing
5. Why Does My Kid Have a Dry Cough?
6. Acute cough in children
7. Çocukta öksürük nedenleri tedavisi
8. Bebeklerde hırıltılı solunum, Wheezing
9. Why your wheezing baby may need TLC, not medication
10. Boğmaca Hastalığı Nedir? Belirtileri ve Tedavisi
11. Cherry, J. D. (2019). Pertussis in the United States: A Tale of Two Epidemics. Journal of Infectious Diseases, 220(6), 863-865.
12. World Health Organization. (2020). Pertussis vaccines: WHO position paper. Weekly Epidemiological Record, 95(25), 287-308.
13. Centers for Disease Control and Prevention. (2021). Pertussis (Whooping Cough). CDC.
14. Guiso, N., & Hegerle, N. (2019). Other Bordetellas, lessons for and from pertussis vaccines. Expert Review of Vaccines, 18(5), 503-516.
15. Hewlett, E. L., & Edwards, K. M. (2005). Pertussis–not just for kids. New England Journal of Medicine, 352(12), 1215-1222.
16. Kilgore, P. E., Salim, A. M., Zervos, M. J., & Schmitt, H. J. (2016). Pertussis: Microbiology, Disease, Treatment, and Prevention. Clinical Microbiology Reviews, 29(3), 449-486.
17. Mooi, F. R., Van Der Maas, N. A., & De Melker, H. E. (2014). Pertussis resurgence: waning immunity and pathogen adaptation – two sides of the same coin. Epidemiology & Infection, 142(4), 685-694.
18. Cherry, J. D. (2012). The present and future control of pertussis. Clinical Infectious Diseases, 54(12), 1776-1782.
19. Tan, T., Trindade, E., & Skowronski, D. (2005). Epidemiology of pertussis. Pediatric Infectious Disease Journal, 24(5 Suppl), S10-S18.
20. Winter, K., Glaser, C., Watt, J., & Harriman, K. (2014). Pertussis epidemic–California, 2014. Morbidity and Mortality Weekly Report, 63(48), 1129-1132.
21. Wagner, B., & Hewlett, E. L. (2011). Pathogenesis of pertussis: current research and future directions. Immunology and Cell Biology, 89(2), 138-145.
22. Cherry, J. D., & Heininger, U. (2014). Pertussis and other Bordetella infections. In: Feigin and Cherry’s Textbook of Pediatric Infectious Diseases, 7th ed. Philadelphia, PA: Elsevier.
23. Lambert, L. C., & Pertussis Vaccination Program Working Group. (2014). Pertussis vaccine trials in the WHO Vaccine Initiative: Baseline analysis and final results. Vaccine, 32(12), 1397-1404.
24. Clark, T. A. (2012). Changing pertussis epidemiology: everything old is new again. Journal of Infectious Diseases, 206(5), 879-880.
25. Koepke, R., Eickhoff, J. C., & Ayele, R. A. (2014). Estimating the effectiveness of tetanus-diphtheria-acellular pertussis vaccine (Tdap) for preventing pertussis: evidence of rapidly waning immunity. Journal of Infectious Diseases, 210(6), 942-953.
26. Van der Ark, A., et al. (2012). Resurgence of pertussis calls for re-evaluation of pertussis vaccine strategies. Vaccine, 30(2), 170-178.
27. Fine, P. E., & Clarkson, J. A. (1986). Individual versus public priorities in the determination of optimal vaccination policies. American Journal of Epidemiology, 124(6), 1012-1020.
28. Ward, J. I., et al. (2005). Efficacy of an acellular pertussis vaccine among adolescents and adults. New England Journal of Medicine, 353(15), 1555-1563
29. Aşı: Difteri Tetanoz Boğmaca Aşısı DTaP