GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? Düşüklüğü ve Yüksekliği

  • Güncelleme:
  • Yayınlama:

Böbrek sağlığı, vücudun genel işleyişinde hayati bir role sahiptir. Böbrekler, kanı süzerek zararlı atık maddeleri ve fazla sıvıyı idrar yoluyla dışarı atar. Bu işlevin bozulması, vücudun dengesi için ciddi tehditler oluşturur. Böbrek fonksiyonlarını değerlendirmek amacıyla kullanılan en önemli ölçütlerden biri glomerüler filtrasyon hızı (GFR)’dır. Ancak GFR’yi doğrudan ölçmek hem zahmetli hem de maliyetlidir. Klinik uygulamada bu nedenle tahmini glomerüler filtrasyon hızı (eGFR) tercih edilir. Bu değer, kan testiyle elde edilen serum kreatinin düzeyi gibi parametreler kullanılarak hesaplanır ve böbrek sağlığının durumunu anlamada kritik bir gösterge sağlar. Özellikle CKD-EPI eGFR formülü, daha hassas sonuçlar vermesi nedeniyle klinikte yaygın olarak kullanılmaktadır.

GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği

Tahmini GFR hesaplamasında serum kreatinin düzeyi, yaş, cinsiyet ve bazı durumlarda ırk faktörü gibi değişkenler göz önüne alınır. CKD-EPI (Chronic Kidney Disease Epidemiology Collaboration) formülü, 2009 yılında geliştirilmiş ve 2021 yılında ırk faktörünün çıkarılmasıyla güncellenmiştir. Bu güncelleme, formülün daha adil ve geniş popülasyonlarda geçerli olmasını sağlamıştır. CKD-EPI formülü ile hesaplanan eGFR değeri, böbrek fonksiyonlarının evrelendirilmesinde ve kronik böbrek hastalığı (KBH) riskinin belirlenmesinde önemli rol oynar. Özellikle yüksek serum kreatinin değerlerinin eGFR’yi düşürdüğü bilinmektedir.

eGFR değerleri, böbrek hastalıklarının erken tanısı ve takibi için kritik öneme sahiptir. Kronik böbrek hastalıkları çoğu zaman belirti vermeden ilerlediği için, düzenli kontrol ve erken teşhis hayat kurtarıcı olabilir. CKD-EPI formülü sayesinde, bireylerin böbrek fonksiyonları basit bir kan testiyle ve hızlı bir şekilde değerlendirilebilir. eGFR hesaplaması, aynı zamanda hipertansiyon, diyabet ve kalp-damar hastalıkları gibi kronik hastalıkların böbrek sağlığı üzerindeki etkilerini izlemek için de kullanılır.

Günümüzde sağlık okuryazarlığının artmasıyla birlikte, bireyler böbrek fonksiyonlarını anlamak için eGFR gibi terimleri araştırmaya yöneliyor. Bu nedenle, CKD-EPI eGFR hesaplamasının ne olduğu, düşük ve yüksek eGFR değerlerinin ne anlama geldiği ve bu değerlerin sağlığımız için nasıl yorumlanması gerektiği, herkesin bilmesi gereken konular arasında yer alıyor. Ayrıca eGFR’nin klinik önemi, böbrek hastalıklarının evrelenmesi ve sağlıklı böbrek fonksiyonlarını korumak için alınabilecek önlemler de kapsamlı bir şekilde incelenecek. Böylece okuyucu, böbrek sağlığını koruma ve hastalıkların erken tanısı için temel bilgileri öğrenmiş olacak.

GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği

CKD-EPI eGFR Hesaplaması Nedir?

CKD-EPI Formülünün Gelişimi

CKD-EPI formülü, 2009 yılında geliştirilmiş ve 2021 yılında güncellenmiştir. Bu formül, serum kreatinin düzeyi, yaş ve cinsiyet gibi parametreleri kullanarak eGFR’yi hesaplar. 2021 güncellemesiyle birlikte, formülden ırk faktörü çıkarılmış ve daha geniş bir popülasyonda daha doğru sonuçlar elde edilmesi hedeflenmiştir.

CKD-EPI 2021 Formülü

CKD-EPI 2021 formülü şu şekildedir:

  • eGFR = 142 × min(SCr/κ, 1)^α × max(SCr/κ, 1)^-1.200 × 0.9938^Age × 1.012 (eğer kadın)

Burada:

  • SCr: Serum kreatinin (mg/dL)
  • κ: 0.7 (kadınlar) veya 0.9 (erkekler)
  • α: -0.241 (kadınlar) veya -0.302 (erkekler)
  • min: SCr/κ veya 1’den küçük olanı
  • max: SCr/κ veya 1’den büyük olanı
  • Age: Yaş (yıl)

Bu formül, bireyin serum kreatinin düzeyine, yaşına ve cinsiyetine bağlı olarak eGFR’yi hesaplar. 2021 güncellemesiyle, ırk faktörünün çıkarılması, hesaplamanın daha adil ve doğru olmasını sağlamıştır.

eGFR Değerlerinin Anlamı

eGFR değeri, böbrek fonksiyonlarının ne kadar iyi çalıştığını gösterir. Değerin yüksekliği veya düşüklüğü, böbrek sağlığı hakkında önemli bilgiler sunar.

eGFR Değer Aralıkları ve Anlamları

  1. Normal (≥90 mL/dak/1.73 m²): Böbrek fonksiyonları normaldir.
  2. Hafif Azalma (60-89 mL/dak/1.73 m²): Hafif böbrek fonksiyon kaybı olabilir.
  3. Orta Derecede Azalma (30-59 mL/dak/1.73 m²): Orta derecede böbrek fonksiyon kaybı.
  4. Ağır Azalma (15-29 mL/dak/1.73 m²): Ciddi böbrek fonksiyon kaybı.
  5. Böbrek Yetmezliği (<15 mL/dak/1.73 m²): Böbrek yetmezliği, diyaliz veya transplantasyon gerekebilir.

Düşük eGFR Değerleri

eGFR değerinin düşüklüğü, böbrek fonksiyonlarında belirgin bir azalma olduğunun göstergesi olarak kabul edilir. CKD-EPI formülüyle hesaplanan eGFR değeri, normalde sağlıklı bireylerde 90 mL/dk/1.73 m²’nin üzerinde olmalıdır. Ancak bu değer 60’ın altına düştüğünde, kronik böbrek hastalığı (KBH) riski yükselir. Özellikle eGFR’nin 30–59 arası olması, orta evre KBH’yi işaret ederken, 15–29 arası ciddi, 15’in altı ise böbrek yetmezliği olarak tanımlanır. Bu durum, böbreklerin toksinleri, fazla sıvıyı ve metabolik atıkları yeterince filtreleyemediğini ve vücutta birikim riskinin arttığını gösterir. Düşük eGFR, hipertansiyon, diyabet, kalp hastalıkları ve yaşlanmaya bağlı olarak gelişebilir. Ayrıca tekrarlayan idrar yolu enfeksiyonları, nefrotoksik ilaç kullanımı (ör. NSAID’ler, aminoglikozidler) ve glomerüler hastalıklar da eGFR’nin düşmesine yol açabilir.

Düşük eGFR değerlerinin fark edilmesi ve erken dönemde müdahale edilmesi, böbrek fonksiyonlarının korunması ve ilerleyici hasarın önlenmesi açısından hayati önem taşır. Hastalarda proteinüri (idrarda protein kaçağı), hematüri (idrarda kan), ödem ve halsizlik gibi belirtilerle birlikte görülebilir. Tanıda serum kreatinin, idrar albümin-kreatinin oranı (ACR), elektrolit paneli ve kan basıncı ölçümleri gibi ek testler yapılmalıdır. Tedavi, altta yatan nedenin kontrol altına alınmasını ve böbrek üzerindeki yükün azaltılmasını içerir. Örneğin, diyabetik hastalarda kan şekeri kontrolü, hipertansif hastalarda ise kan basıncı düzenlemesi esastır. Protein kısıtlaması, tuz tüketiminin azaltılması, düzenli egzersiz ve sigaranın bırakılması gibi yaşam tarzı değişiklikleri de eGFR’nin stabil kalmasına yardımcı olur. Ayrıca, nefrolojik takip ve gerekirse ileri tetkiklerle böbrek fonksiyonlarının izlenmesi önerilir.

Yüksek eGFR Değerleri

Yüksek eGFR değerleri, genellikle böbreklerin iyi çalıştığı izlenimi verse de her zaman masum bir durum olmayabilir. Özellikle genç, sağlıklı bireylerde yüksek eGFR (120–140 mL/dk/1.73 m²) fizyolojik olarak kabul edilebilir. Ancak bazı durumlarda, böbreklerin anormal derecede fazla çalışması (hiperfiltrasyon) nedeniyle yüksek eGFR değerleri gözlenebilir. Bu durum özellikle diyabetin erken dönemlerinde, glomerüler basıncın artması sonucu ortaya çıkar. Hiperfiltrasyon uzun dönemde glomerüllerde hasara, proteinüriye ve böbrek fonksiyonlarının azalmasına yol açabilir. Ayrıca, gebelikte fizyolojik olarak eGFR’nin artması normaldir, ancak preeklampsi veya gestasyonel diyabet gibi durumlar bu artışın patolojik olmasına neden olabilir.

Yüksek eGFR değerlerinin doğru yorumlanabilmesi için, hastanın yaşı, cinsiyeti, kas kitlesi, hidrasyon durumu ve kullanılan ilaçlar göz önünde bulundurulmalıdır. Örneğin, kas kütlesi düşük bireylerde (yaşlılar veya sarkopenik hastalar) kreatinin düzeyi düşük olacağından eGFR olduğundan yüksek hesaplanabilir. Bu nedenle sadece sayısal değere odaklanmak yerine, klinik tabloyla birlikte değerlendirme yapılmalıdır. Hiperfiltrasyonun uzun dönemde böbrek hastalığı riskini artırabileceği unutulmamalıdır. Diyabetin yanı sıra, yüksek protein alımı, obezite ve bazı ilaçlar (ör. SGLT-2 inhibitörlerinin kesilmesi) da geçici veya kalıcı eGFR artışına sebep olabilir. Bu durumda, altta yatan faktörlerin tespit edilip düzeltilmesi, böbrek sağlığını koruma açısından kritik öneme sahiptir.

eGFR Değerlerinin Klinik Önemi

eGFR, böbrek hastalıklarının tanı, evreleme ve tedavi sürecinde önemli bir parametredir.

Kronik Böbrek Hastalığı (KBH) Evreleri

KBH, eGFR değerlerine göre beş evreye ayrılır:

  1. Evre 1 (≥90 mL/dak/1.73 m²): Normal veya yüksek eGFR, ancak böbrek hasarı belirtileri mevcut.
  2. Evre 2 (60-89 mL/dak/1.73 m²): Hafif böbrek fonksiyon kaybı.
  3. Evre 3 (30-59 mL/dak/1.73 m²): Orta derecede böbrek fonksiyon kaybı.
  4. Evre 4 (15-29 mL/dak/1.73 m²): Ciddi böbrek fonksiyon kaybı.
  5. Evre 5 (<15 mL/dak/1.73 m²): Böbrek yetmezliği.

Tedavi ve Takip

eGFR değerlerine göre tedavi planı oluşturulur. Düşük eGFR değerlerinde, diyet düzenlemeleri, ilaç tedavisi ve gerekirse diyaliz veya böbrek nakli gibi tedaviler uygulanabilir. Ayrıca, eGFR’nin düzenli olarak izlenmesi, hastalığın ilerlemesini takip etmek için önemlidir.

Sıkça Sorulan Sorular (SSS)

eGFR nedir?

eGFR, böbreklerin ne kadar iyi çalıştığını gösteren tahmini bir ölçüttür.

CKD-EPI formülü nedir?

CKD-EPI, eGFR’yi hesaplamak için kullanılan bir formüldür ve 2021’de güncellenmiştir.

eGFR değeri nasıl yorumlanır?

eGFR değeri, böbrek fonksiyonlarının ne kadar iyi olduğunu gösterir ve belirli aralıklara göre değerlendirilir.

Düşük eGFR ne anlama gelir?

Düşük eGFR, böbrek fonksiyonlarının azaldığını ve olası bir böbrek hastalığını gösterebilir.

Yüksek eGFR ne anlama gelir?

Yüksek eGFR genellikle iyi böbrek fonksiyonlarını gösterir, ancak bazı durumlarda hiperfiltrasyon belirtisi olabilir.

eGFR değeri yaşla birlikte değişir mi?

Evet, eGFR değeri yaşla birlikte doğal olarak azalabilir.

eGFR değerimi nasıl artırabilirim?

Sağlıklı yaşam tarzı, düzenli egzersiz, dengeli beslenme ve kronik hastalıkların kontrolü eGFR’yi olumlu etkileyebilir.

eGFR testi nasıl yapılır?

eGFR, kan tahlili ile serum kreatinin düzeyinin ölçülmesiyle hesaplanır.

CKD-EPI formülü neden 2021’de güncellendi?

Irk faktörünün çıkarılması ve daha doğru sonuçlar elde edilmesi amacıyla güncellenmiştir.

eGFR değeri hangi sıklıkla kontrol edilmelidir?

Risk faktörlerine bağlı olarak doktor önerisiyle belirli aralıklarla kontrol edilmelidir.

eGFR değeri tek başına yeterli midir?

Hayır, eGFR diğer testlerle birlikte değerlendirilmelidir.

eGFR değeri hangi hastalıkların tanısında kullanılır?

Özellikle kronik böbrek hastalığı, diyabet ve hipertansiyon gibi hastalıkların tanı ve takibinde kullanılır.

GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği

GFR Yorumlama ve GFR Sınıflaması

GFR Grade eGFR (ml/dk/1,73 m2) Yorum
G1 ≥90 Normal ya da yüksek
G2 60‐89 Hafifçe azalmış
G3a 45‐59 Hafif‐orta derecede azalmış
G3b 30‐44 Orta‐ağır derecede azalmış
G4 15‐29 Ağır derecede derecede azalmış
G5 <15 Böbrek yetmezliği

Sonuç

CKD-EPI eGFR hesaplaması, modern tıpta böbrek sağlığının değerlendirilmesi ve takibi açısından kritik bir araç olarak öne çıkmaktadır. Gelişmiş formülasyonu sayesinde, serum kreatinin düzeyine, yaşa ve cinsiyete bağlı olarak daha hassas ve güvenilir sonuçlar sunar. 2021’de yapılan güncellemeyle birlikte, formülden ırk faktörü çıkarılarak hesaplamanın farklı demografik gruplarda daha doğru ve adil olması sağlanmıştır. Bu sayede, hem klinik uygulamalarda hem de araştırmalarda eGFR ölçümü daha kapsayıcı bir şekilde kullanılabilmektedir. Özellikle yüksek eGFR seviyelerinde daha iyi doğruluk sağlaması nedeniyle CKD-EPI formülü, böbrek hastalıklarının erken tanısı ve izlenmesi için değerli bir araç haline gelmiştir.

Düşük eGFR değerleri, kronik böbrek hastalığının (KBH) önemli bir göstergesi olup, genellikle böbrek fonksiyonlarının belirgin şekilde azaldığını yansıtır. Bu durum, böbrek dokusunda hasar veya yetersizlik anlamına gelir ve uygun müdahale gerektirir. Özellikle eGFR’nin 60’ın altına düşmesi, kronik böbrek hastalığının varlığını düşündürür ve bu durumun en az üç ay boyunca devam etmesi, KBH tanısı için kritik bir kriterdir. Tedavi edilmezse, ilerleyen evrelerde böbrek yetmezliği, diyaliz veya transplantasyon gerekliliği gibi ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu nedenle, düşük eGFR değerlerinin erken dönemde saptanması ve uygun tedavi stratejilerinin belirlenmesi, hastaların yaşam kalitesini korumak açısından büyük önem taşır.

Öte yandan, yüksek eGFR değerleri genellikle böbreklerin iyi çalıştığını gösterir. Ancak bu her zaman böbrek sağlığı açısından mükemmel bir tabloyu yansıtmayabilir. Örneğin, diyabetin erken dönemlerinde ortaya çıkan hiperfiltrasyon, başlangıçta yüksek eGFR değerleri ile kendini gösterebilir. Bu durum, böbreklerin daha fazla çalışarak zarar görmesine yol açabilir ve uzun vadede böbrek fonksiyonlarında gerilemeye neden olabilir. Dolayısıyla, sadece eGFR değerinin yüksek olması tek başına yeterli bir gösterge değildir; bu değer klinik bulgular ve diğer laboratuvar testleri ile birlikte yorumlanmalıdır. Böylece, potansiyel riskler erken dönemde fark edilebilir ve önleyici tedbirler alınabilir.

Sonuç olarak, CKD-EPI eGFR hesaplaması, böbrek hastalıklarının erken tanısı, evrelemesi ve tedavi planlamasında büyük bir öneme sahiptir. Gerek düşük, gerekse yüksek eGFR değerleri, her birey için ayrı ayrı değerlendirilerek klinik bağlamda anlamlandırılmalıdır. Sağlıklı bireylerin dahi düzenli sağlık kontrolleri yaptırarak eGFR değerlerini takip etmeleri, böbrek sağlığını koruma ve olası hastalıkların önüne geçme açısından hayati önem taşır. Bu yazıda öğrendiğimiz üzere, böbrek fonksiyonlarının izlenmesi yalnızca hastalar için değil, sağlıklı bireyler için de kritik bir konudur. Uzun vadede, sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıklarının benimsenmesi, kronik hastalıkların kontrol altında tutulması ve doktor kontrollerinin düzenli yapılması, böbrek sağlığının korunmasına ve yaşam kalitesinin yükseltilmesine katkı sağlayacaktır.

Referanslar:

  1. GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği
  2. Inker LA, Eneanya ND, Coresh J, et al. New Creatinine- and Cystatin C–Based Equations to Estimate GFR without Race. N Engl J Med. 2021;385(19):1737-1749.
  3. Levey AS, Stevens LA, Schmid CH, et al. A New Equation to Estimate Glomerular Filtration Rate. Ann Intern Med. 2009;150(9):604-612.
  4. Kidney Disease: Improving Global Outcomes (KDIGO) CKD Work Group. KDIGO 2012 Clinical Practice Guideline for the Evaluation and Management of Chronic Kidney Disease. Kidney Int Suppl. 2013;3(1):1-150.
  5. Coresh J, Turin TC, Matsushita K, et al. Decline in Estimated Glomerular Filtration Rate and Subsequent Risk of End-Stage Renal Disease and Mortality. JAMA. 2014;311(24):2518-2531.
  6. Matsushita K, Mahmoodi BK, Woodward M, et al. Comparison of Risk Prediction Using the CKD-EPI Equation and the MDRD Study Equation for Estimated Glomerular Filtration Rate. JAMA. 2012;307(18):1941-1951.
  7. Grams ME, Sang Y, Ballew SH, et al. Evaluating Glomerular Filtration Rate Estimating Equations in Diverse Populations. JAMA. 2016;315(23):2729-2739.
  8. Selvin E, Manzi J, Stevens LA, et al. Calibration of Serum Creatinine in the National Health and Nutrition Examination Surveys (NHANES) 1988–1994, 1999–2004. Am J Kidney Dis. 2007;50(6):918-926.
  9. Stevens PE, Levin A. Evaluation and Management of Chronic Kidney Disease: Synopsis of the Kidney Disease: Improving Global Outcomes 2012 Clinical Practice Guideline. Ann Intern Med. 2013;158(11):825-830.
  10. Levey AS, Coresh J. Chronic Kidney Disease. Lancet. 2012;379(9811):165-180.
  11. Levey AS, Becker C, Inker LA. Glomerular Filtration Rate and Albuminuria for Detection and Staging of Acute and Chronic Kidney Disease in Adults: A Systematic Review. JAMA. 2015;313(8):837-846.
  12. Gansevoort RT, Correa-Rotter R, Hemmelgarn BR, et al. Chronic Kidney Disease and Cardiovascular Risk: Epidemiology, Mechanisms, and Prevention. Lancet. 2013;382(9889):339-352.
  13. Muntner P, Anderson A, Charleston J, et al. Hypertension Awareness, Treatment, and Control in Adults With CKD: Results From the Chronic Renal Insufficiency Cohort (CRIC) Study. Am J Kidney Dis. 2010;55(3):441-451.
  14. Sarnak MJ, Levey AS, Schoolwerth AC, et al. Kidney Disease as a Risk Factor for Development of Cardiovascular Disease: A Statement From the American Heart Association Councils on Kidney in Cardiovascular Disease, High Blood Pressure Research, Clinical Cardiology, and Epidemiology and Prevention. Circulation. 2003;108(17):2154-2169.
  15. Tonelli M, Wiebe N, Culleton B, et al. Chronic Kidney Disease and Mortality Risk: A Systematic Review. J Am Soc Nephrol. 2006;17(7):2034-2047.
  16. Go AS, Chertow GM, Fan D, et al. Chronic Kidney Disease and the Risks of Death, Cardiovascular Events, and Hospitalization. N Engl J Med. 2004;351(13):1296-1305.
  17. Inker LA, Schmid CH, Tighiouart H, et al. Estimating Glomerular Filtration Rate from Serum Creatinine and Cystatin C. N Engl J Med. 2012;367(1):20-29.
  18. Shlipak MG, Matsushita K, Ärnlöv J, et al. Cystatin C versus Creatinine in Determining Risk Based on Kidney Function. N Engl J Med. 2013;369(10):932-943.
  19. Levey AS, Inker LA, Coresh J. GFR Estimation: From Physiology to Public Health. Am J Kidney Dis. 2014;63(5):820-834.
  20. Stevens LA, Coresh J, Greene T, Levey AS. Assessing Kidney Function — Measured and Estimated Glomerular Filtration Rate. N Engl J Med. 2006;354(23):2473-2483.
  21. Levey AS, Coresh J, Greene T, et al. Expressing the Modification of Diet in Renal Disease Study Equation for Estimating Glomerular Filtration Rate with Standardized Serum Creatinine Values. Clin Chem. 2007;53(4):766-772.
  22. Matsushita K, van der Velde M, Astor BC, et al. Association of Estimated Glomerular Filtration Rate and Albuminuria with All-Cause and Cardiovascular Mortality in General Population Cohorts: A Collaborative Meta-Analysis. Lancet. 2010;375(9731):2073-2081.
  23. Levey AS, de Jong PE, Coresh J, et al. The Definition, Classification, and Prognosis of Chronic Kidney Disease: A KDIGO Controversies Conference Report. Kidney Int. 2011;80(1):17-28.
  24. National Kidney Foundation. KDOQI Clinical Practice Guidelines for Chronic Kidney Disease: Evaluation, Classification, and Stratification. Am J Kidney Dis. 2002;39(2 Suppl 1):S1-S266.
  25. Coresh J, Astor BC, Greene T, Eknoyan G, Levey AS. Prevalence of Chronic Kidney Disease and Decreased Kidney Function in the Adult US Population: Third National Health and Nutrition Examination Survey. Am J Kidney Dis. 2003;41(1):1-12.
  26. Levey AS, de Jong PE, Coresh J, et al. The Definition, Classification, and Prognosis of Chronic Kidney Disease: A KDIGO Controversies Conference Report. Kidney Int. 2011;80(1):17-28.
  27. Coresh J, Selvin E, Stevens LA, et al. Prevalence of Chronic Kidney Disease in the United States. JAMA. 2007;298(17):2038-2047.
  28. Google Scholar
  29. PubMed
GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği
GFR Hesaplama: CKD-EPI EGFR Nedir? EGFR Düşüklüğü ve Yüksekliği