Damarları Temizleyen Vitaminler Ve 11 Süper Takviye

Kalp ve damar sağlığı, sağlıklı bir yaşamın temel taşlarından biridir. Her gün yüzlerce işlemden geçen damarlarımız, vücudumuzun hayati organlarına oksijen ve besin maddeleri taşır. Zamanla, kötü beslenme alışkanlıkları, hareketsiz yaşam tarzı ve çevresel faktörler nedeniyle damarlarımız tıkanabilir. Bu tıkanıklıklar ise kalp krizi, inme ve diğer ciddi kardiyovasküler hastalıklara yol açabilir. Peki, bu durumu nasıl önleyebiliriz? Damarların sağlıklı kalması ve tıkanıklıklardan korunması için beslenme, en önemli faktörlerden biridir. Özellikle belirli vitaminlerin damar sağlığı üzerinde doğrudan etkisi bulunmaktadır.

Damarları Temizleyen Vitaminler Ve 11 Süper Takviye

Günümüzde sağlıklı beslenme trendleri her geçen gün artarken, birçok kişi damarlarını temizlemek ve sağlığını korumak adına vitamin takviyelerine yönelmektedir. Ancak, bu vitaminlerin doğru miktarda ve şekilde alınması büyük önem taşır. Doğal besin kaynaklarından alınan vitaminler, damarlarda biriken plakların temizlenmesine, damarların elastikiyetinin korunmasına ve kan dolaşımının iyileşmesine yardımcı olabilir. Damar sağlığını korumak, sadece uzun vadeli bir sağlık hedefi değil, aynı zamanda yaşam kalitesini artıran bir unsurdur.

Vücutta dolaşan kanın daha sağlıklı ve temiz bir şekilde ilerlemesi, damarlarımızın tıkanmadan, geniş ve esnek bir yapıya sahip olmasını gerektirir. Bu nedenle, damarların temizliği ve sağlığı için bazı önemli vitaminler ön plana çıkmaktadır. Özellikle antioksidan özellikler taşıyan ve damarların iltihaplanmasını önleyen vitaminler, kalp ve damar sağlığını koruma konusunda oldukça etkilidir. Bunun yanı sıra, damar duvarlarının yapısını güçlendiren, kolesterol seviyelerini dengeleyen ve kanın pıhtılaşma riskini azaltan vitaminler de bu süreçte büyük rol oynar.

Bu makalede, damar sağlığını koruyan ve temizleyen en önemli vitaminlere yakından bakacağız. Ayrıca bu vitaminlerin hangi besinlerde bulunduğu ve nasıl bir etki mekanizması ile çalıştıkları hakkında bilgi vereceğiz. Böylece, kalp ve damar sağlığınızı korumak adına daha bilinçli bir şekilde beslenme planınızı oluşturabilir ve sağlıklı bir yaşam tarzı benimseyebilirsiniz. Sağlıklı damarlar, sağlıklı bir kalp demektir; bu da uzun ve kaliteli bir yaşamın anahtarıdır.

Damar Tıkanıklığı Nedir? (Ateroskleroz – Arteriyel Plak)

Arteriyel plak, arterlerin iç duvarlarında kolesterol, yağ, kalsiyum, hücresel atık ve fibrinin birikmesini ifade eder. Kalsiyum skorlu kalp taraması, atardamarlarınızda kalsiyum birikintilerinin ve diğer plak oluşumlarının olup olmadığını size söyleyebilir.

Atardamarlarınız plak ve diğer yağ birikintileriyle tıkandığında bu, ateroskleroz adı verilen ilerleyici bir duruma yol açabilir. Plak birikmesi, arterlerin daralmasına ve normal kan akışının bozulmasına neden olarak kalp krizi riskinizi artırır.

Pek çok insan kalp hastalığı açısından ele alınması gereken çeşitli risk faktörlerine sahiptir. Bazıları diğerlerinden daha etkili bir şekilde yönetilebilir. Sağlıklı yaşam tarzı düzenlemeleri yoluyla potansiyel risk faktörlerinden hangilerini hedefleyebileceğinizi düşünün.

Damar Tıkanıklığının Değiştirebileceğiniz Risk Faktörleri

1. Yüksek Tansiyon: Bu durum zamanla atardamar duvarlarına zarar verebilir ve onları damar tıkanıklığı oluşumuna karşı daha duyarlı hale getirebilir.
2. Yüksek LDL: Yüksek LDL “kötü” kolesterol seviyeleri, kolesterolün arter duvarlarında birikmesine yol açabilir.
3. Düşük HDL: HDL “iyi” kolesterol, LDL’nin kan dolaşımından uzaklaştırılmasına yardımcı olur. Düşük HDL seviyeleri artan ateroskleroz riskiyle ilişkilidir.
4. Sigara içmek: Sigara içmek endotele zarar verir, inflamasyonu artırır ve damar tıkanıklığı oluşumunu teşvik eder. Ayrıca HDL’yi düşürür.
5. Diyabet: Diyabetli bireylerde ateroskleroz riski yüksektir. Yüksek kan şekeri seviyeleri kan damarlarına zarar verebilir ve plak oluşumuna katkıda bulunabilir.
6. Obezite: Aşırı vücut ağırlığı, özellikle de abdominal obezite, yüksek tansiyon, yüksek kolesterol düzeyleri ve insülin direnci dahil olmak üzere ateroskleroz için çeşitli risk faktörleriyle ilişkilidir.
7. Fiziksel Hareketsizlik: Fiziksel aktivite eksikliği ateroskleroz için bir risk faktörüdür. Egzersiz, sağlıklı kilonun korunmasına yardımcı olur, kan basıncını düşürür ve kolesterol düzeylerini iyileştirir.
8. Diyet Faktörleri: Doymuş ve trans yağlar, kolesterol ve rafine karbonhidratlar açısından yüksek diyetler, yüksek kolesterol düzeylerine katkıda bulunur ve aterosklerozu teşvik edebilir.
9. İnsülin Direnci: İnsülin direnci, vücudun insüline daha az tepki vermesi anlamına gelir; bu da yüksek tansiyonu, inflamasyonu ve endotel disfonksiyonunu teşvik eder.
10. Oksidatif Stres: Oksidatif stres, kan damarı duvarlarının iltihaplanmasına ve hasar görmesine yol açarak aterosklerozla sonuçlanan olaylar zincirini başlatabilir.
11. Enflamatuar Durumlar: Kronik sistemik inflamasyon, arteriyel plak oluşumuna ve ilerlemesine katkıda bulunabilir. Romatoid artrit, psoriatik artrit veya lupus gibi kronik inflamatuar durumlar genetik olabilse de, iyi yönetildiklerinde potansiyel olarak remisyona girebilir ve vücuttaki inflamatuar etkileri azaltabilirler.

Değiştiremeyeceğiniz Risk Faktörleri

1. Yaş: Ateroskleroz riski yaşla birlikte artar. İnsanlar yaşlandıkça arterlerde plak birikmesi olasılığı da artar.
2. Genetik: Ailede erken kalp hastalığı öyküsü bireyin riskine katkıda bulunabilir. Genetik faktörler kolesterol seviyelerini ve ateroskleroza genel duyarlılığı etkileyebilir.
3. Cinsiyet: Erkeklerde ateroskleroz riski genellikle menopoz öncesi kadınlara göre daha yüksektir. Ancak menopozdan sonra kadının riski artar.

Ateroskleroz ciddidir. Beslenmenize öncelik vererek bunu yönetebilir, daha da kötüye gitmesini önleyebilir ve hatta bazen tersine çevirebilirsiniz.

Arterlerden plakları temizleyen 5 vitamine bir göz atalım. Herhangi bir potansiyel kalp sağlığı takviyesi eklemeden önce besin maddelerini tüm gıda kaynaklarından almaya öncelik vermek en iyisidir.

Damarları Temizleyen Vitaminler

1. C Vitamini: GÜÇLÜ BİR ANTİOKSİDAN

C vitamini, vücudun temel antioksidanlarından biri olarak bilinir ve damar sağlığı üzerinde oldukça etkili bir role sahiptir. Antioksidanlar, serbest radikallerin neden olduğu hücresel hasarı engelleyerek damarları korur. Ayrıca, C vitamini kolajen üretiminde de önemli bir rol oynar. Kolajen, damar duvarlarının esnek ve sağlam kalmasına yardımcı olur, bu da damar tıkanıklıklarını önlemek için kritik bir öneme sahiptir.

• Faydaları: C vitamini, LDL kolesterol seviyelerini düşürerek damar tıkanıklığı riskini azaltır. Aynı zamanda, damar sertliğini (ateroskleroz) önlemeye yardımcı olur.
• Besin Kaynakları: Portakal, limon, çilek, brokoli, kırmızı biber ve kivi gibi meyve ve sebzeler, C vitamini bakımından zengindir.

2. K Vitamini: ARTERLERDEKİ KALSİYUMUN DÜZENLENMESİ

K vitamini, özellikle kanın pıhtılaşmasında önemli bir rol oynar, ancak damar sağlığı üzerindeki etkileri daha geniş kapsamlıdır. K vitamini, damar sertliğini ve kalsifikasyonu önleyerek damarları temiz ve esnek tutar. Bu vitamin, damarların kireçlenmesini önler ve kalsiyumun doğru bir şekilde kemiklerde depolanmasını sağlar.

• Faydaları: K vitamini, damarların kireçlenmesini önler ve plak oluşumunu engeller. Bu sayede damarlar esnek kalır ve kalp sağlığı korunur.
• Besin Kaynakları: Yeşil yapraklı sebzeler, brokoli, lahana ve ıspanak gibi gıdalar K vitamini açısından zengindir.

3. D Vitamini: KALP SAĞLIĞINI DESTEKLER

Genellikle “güneş ışığı vitamini” olarak adlandırılan D vitamini, kalp sağlığını geliştirme ve ateroskleroz riskini azaltmadaki potansiyel rolüyle tanınmaktadır .

Yeterli D vitamini, sağlıklı kan basıncını desteklemeye, arteriyel sertliği azaltmaya ve bağışıklık fonksiyonunu desteklemeye yardımcı olabilir. Ayrıca kan damarı duvarlarının bütünlüğünün korunmasına ve plak oluşumuna yol açan süreçlerin engellenmesine yardımcı olabilir.

D vitamini alımınızın yanı sıra yeterli miktarda kalsiyum da almanız önemlidir , aksi takdirde kemiklerinizden sızmaya başlayacak ve potansiyel kalsiyum vaskülarizasyonuna yol açacaktır. Kalsiyum ve D vitamini birlikte de osteoporozun önlenmesinde önemli bir kombinasyondur.

Kalsiyum takviyeleri bir seçenek olsa da, günde 500 mg’ın üzerindeki dozların kalsiyum vaskülarizasyonuna yol açabileceğini unutmayın; bu nedenle kalsiyumun bunun yerine gıda kaynaklarından alınmasına öncelik verin.

En iyi kaynaklar: Güneşe maruz kalma, yağlı balıklar, zenginleştirilmiş gıdalar ve D vitamini takviyeleri (sağlık uzmanınızın yönlendirdiği şekilde)

4. E Vitamini: ARTER SAĞLIĞI İÇİN BİR ANTİOKSİDAN

E vitamini, güçlü antioksidan özellikleri sayesinde damar sağlığını koruyan bir başka önemli vitamindir. Damarları koruyan bu vitamin, oksidatif stresi azaltarak damar duvarlarının hasar görmesini engeller. Ayrıca kanın pıhtılaşmasını azaltarak, kan dolaşımını iyileştirir.

• Faydaları: E vitamini, damar sertliğini önleyerek, plak oluşumunu engeller ve damarların esnekliğini artırır. Aynı zamanda, kan pıhtılaşması riskini azaltır ve kalp krizi riskini düşürür.
• Besin Kaynakları: Badem, fındık, ay çekirdeği, ıspanak ve avokado gibi gıdalar, E vitamini açısından zengindir.

5. A Vitamini

A vitamini, hücre yenilenmesini teşvik eden ve bağışıklık sistemini destekleyen önemli bir vitamindir. Bu vitamin, damar duvarlarını güçlendirerek damar tıkanıklığı riskini azaltabilir.

• Faydaları: Damar duvarlarını güçlendirir ve kan dolaşımını iyileştirir.
• Besin Kaynakları: Havuç, tatlı patates, ıspanak ve kırmızı biber gibi sebzeler A vitamini açısından zengindir.

6. B3 Vitamini (Niasin): KÖTÜ KOLESTEROLÜ DÜŞÜRÜR

Niasin (B3 vitamini), kalp sağlığı için potansiyel faydalar sunar ve anormal lipit düzeylerini hedeflemek gibi aterosklerozla ilişkili faktörleri ele alır.

Günde 1-3 gramlık dozlar, HDL kolesterol düzeylerini artırırken, LDL kolesterol düzeylerini düşürmeye yardımcı olabilir. Bazı kaynaklar, niasin kullanmanın LDL’yi %25’e kadar azaltabileceğini ve HDL’yi %30’a kadar artırabileceğini söylüyor ki bu kulağa ilgi çekici gelebilir.

Ancak Amerikan Kalp Derneği’nin, kolesterolü düşürmek için niasin takviyesi önermek için yeterli kanıt olmadığını söylediğini unutmayın. Örneğin, 2017’de yapılan bir Cochrane incelemesi , niasin takviyelerinin genel, kalple ilgili veya kardiyovasküler olmayan ölümleri veya ölümcül olmayan kalp krizlerini veya felçlerini azaltmadığını buldu.

Özellikle yüksek dozlarda niasin takviyesi alırken karaciğer hasarı potansiyeli de vardır . Bu nedenle, sağlık uzmanınızın rehberliği olmadan ve laboratuvarlarınızı yakından takip etmeden asla bir niasin takviyesine (veya herhangi bir kalp sağlığı takviyesine) başlamamalısınız.

Yine de, beslenmenizdeki yiyeceklerden niasin alabilir ve diğer kolesterol düşürücü yaklaşımlarla birlikte sağlık uzmanının önerdiği niasin takviyesini kullanmayı düşünebilirsiniz.

En iyi kaynaklar: Balık, kümes hayvanları, sığır eti, domuz eti, yer fıstığı, tam tahıllar, tohumlar, mantarlar, yeşil yapraklı sebzeler, süt ürünleri ve zenginleştirilmiş gıdalar.

7. B6 VİTAMİNİ

B6 vitamini, homosistein adı verilen bir amino asidin kan seviyelerinin düşürülmesine yardımcı olur. Yüksek homosistein seviyeleri, damar duvarlarına zarar vererek tıkanıklığa yol açabilir. Bu nedenle B6 vitamini, damar sağlığının korunmasında önemli bir rol oynar.

• Faydaları: Homosistein seviyelerini düşürerek damar tıkanıklığı riskini azaltır. Aynı zamanda iltihaplanmayı önleyerek damarların temiz kalmasına yardımcı olur.
• Besin Kaynakları: Tavuk, hindi, muz, patates ve nohut gibi gıdalarda B6 vitamini bol miktarda bulunur.

8. B12 Vitamini

B12 vitamini, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin üretiminde ve sinir sistemi sağlığında kritik bir rol oynar. B12 vitamini eksikliği, damar sağlığını olumsuz etkileyerek, homosistein seviyelerinin artmasına neden olabilir. Yüksek homosistein seviyeleri ise damar tıkanıklığı riskini artırır.

• Faydaları: Homosistein seviyelerini düşürerek, damarların temiz kalmasına yardımcı olur ve kan dolaşımını iyileştirir.
• Besin Kaynakları: Et, balık, süt ürünleri ve yumurta gibi hayvansal gıdalar B12 vitamini açısından zengindir.

9. Folik Asit

Folik asit, damar sağlığını koruyan B vitaminleri grubuna ait bir vitamindir. Özellikle homosistein seviyelerini düşürerek damar tıkanıklığı riskini azaltır. Folik asit eksikliği, damar sertliği ve yüksek tansiyon ile ilişkilendirilmiştir.

• Faydaları: Folik asit, damarların elastikiyetini artırır ve iltihaplanmayı önleyerek damarları korur.
• Besin Kaynakları: Yeşil yapraklı sebzeler, portakal suyu, nohut ve mercimek gibi gıdalarda folik asit bol miktarda bulunur.

10. Koenzim Q10

Koenzim Q10, vücutta doğal olarak bulunan bir bileşik olup, enerji üretiminde önemli bir rol oynar. Aynı zamanda güçlü bir antioksidandır ve damarları oksidatif strese karşı korur. Koenzim Q10 seviyelerinin yüksek olması, damar sertliğini önlemeye yardımcı olabilir.

• Faydaları: Antioksidan özellikleri sayesinde damar duvarlarını korur ve kan basıncını düzenler.
• Besin Kaynakları: Yağlı balıklar, organ etleri ve tam tahıllar, Koenzim Q10 açısından zengindir.

11. Omega-3 Yağ Asitleri

Omega-3 yağ asitleri, damar sağlığını koruma konusunda oldukça etkili olan esansiyel yağlardır. Omega-3, kanın incelmesine ve kan dolaşımının iyileşmesine yardımcı olur. Ayrıca iltihaplanmayı azaltarak damarların sağlıklı kalmasını sağlar.

• Faydaları: Kan basıncını düşürür, trigliserid seviyelerini azaltır ve damar tıkanıklığını önler.
• Besin Kaynakları: Somon, uskumru, ceviz ve keten tohumu Omega-3 yağ asitleri bakımından zengindir.

Yaşam Tarzı ve Diyet

Kalbiniz ve genel sağlığınız için yapabileceğiniz en iyi şeylerden biri, besin açısından yoğun bir diyet yemek (damarları temizleyen vitaminler dahilinde) ve sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları edinmektir.

Aşağıdakileri göz önünde bulundur:

1. Beslenme: Kalp-sağlıklı bir diyet, meyveler, sebzeler, baklagiller, kuruyemişler, tohumlar, yağsız proteinler ve sağlıklı yağlar gibi minimum düzeyde işlenmiş gıdaları vurgular . Bu tür bir beslenmenin, yukarıda tartıştığımız arterlerdeki plakları temizleyen vitaminler açısından zengin olması gerekir. İlave şeker, doymuş yağ ve sodyum içeriği yüksek olan aşırı işlenmiş gıdalardan kaçının .
2. Egzersiz: Kalp-sağlıklı bir yaşam tarzı düzenli egzersizi içerir . Çoğu gün en az 30-60 dakika kasıtlı hareket yapmayı hedefleyin. Çeşitli aerobik egzersizleri ve direnç eğitimini ekleyin.
3. Stres yönetimi: Kronik stres , sistemik inflamasyonu teşvik eder, kan şekeri düzenlemesini bozar, kan basıncını yükseltir ve stres hormonları kortizol ve adrenalin düzeylerini yükseltir; bunların tümü kalbe zarar verebilir.

Sonuç

Damar sağlığı, genel vücut sağlığının temel taşlarından biridir ve sağlıklı bir yaşam sürdürmek için bu konuda proaktif bir yaklaşım benimsemek büyük önem taşır. Vitaminler ve takviyeler, damar tıkanıklıklarının önlenmesi, kan akışının iyileştirilmesi ve kalp damar hastalıklarının riskini azaltmada etkili araçlar sunar. Özellikle C vitamini, E vitamini, Omega-3 yağ asitleri, magnezyum ve koenzim Q10 gibi bileşenler, damarları temizlemeye yardımcı olurken, damarların elastikiyetini artırarak kan dolaşımını optimize eder. Ancak, bu takviyelerin tek başına bir mucize yaratmayacağı ve dengeli bir beslenme ile sağlıklı bir yaşam tarzının bir parçası olarak kullanılması gerektiği unutulmamalıdır.

Takviyelerin yanı sıra, damar sağlığını desteklemek için düzenli egzersiz yapmak, sigaradan uzak durmak, stres yönetimine önem vermek ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak gibi alışkanlıklar geliştirmek de oldukça önemlidir. Vitamin ve takviye seçimlerinde ise bireylerin kendi sağlık durumlarına uygun ürünleri seçmesi gereklidir. Bir uzman rehberliğinde alınan doğru dozda takviyeler, damar sağlığını iyileştirme sürecinde etkili bir destek sunar. Ayrıca, sağlıklı bir diyetin içerisine bu vitaminleri doğal yollarla dahil etmek, daha sürdürülebilir ve etkili sonuçlar sağlayabilir.

Sonuç olarak, damar sağlığını korumak ve iyileştirmek, bütüncül bir yaklaşım gerektirir. Vitaminler ve takviyeler bu sürecin önemli bir parçası olsa da, sağlıklı yaşam alışkanlıkları ile desteklenmelidir. Erken önlem almak, kalp damar hastalıklarını önlemede hayati bir rol oynar ve bu da kişinin genel yaşam kalitesini artırır. Bilinçli bir şekilde seçilen ve kullanılan takviyeler, modern yaşamın getirdiği sağlık risklerine karşı güçlü bir savunma mekanizması oluşturabilir. Damar sağlığını öncelik haline getirmek, hem bugünkü hem de gelecekteki sağlığınıza yapabileceğiniz en değerli yatırımdır.

Referanslar:

1. Damarları Temizleyen Vitaminler Ve 11 Süper Takviye
2. Luscher, T. F., & Barton, M. (2000). Biology of the endothelium. Clinical Cardiology, 23(5), 3-10.
3. Steinberg, D. (2005). The LDL modification hypothesis of atherogenesis: an update. Journal of Lipid Research, 46(1), 15-22.
4. Holick, M. F. (2004). Vitamin D: importance in the prevention of cancers, type 1 diabetes, heart disease, and osteoporosis. The American Journal of Clinical Nutrition, 79(3), 362-371.
5. Kris-Etherton, P. M., et al. (2002). Fish consumption, fish oil, omega-3 fatty acids, and cardiovascular disease. Circulation, 106(21), 2747-2757.
6. He, K., et al. (2004). Fish consumption and incidence of stroke. Circulation, 109(22), 2705-2711.
7. Nasir, K., et al. (2007). Vitamin E and the prevention of cardiovascular disease and cancer. Current Cardiology Reports, 9(1), 24-31.
8. Kushi, L. H., et al. (1997). Diet and cancer prevention. American Journal of Public Health, 87(7), 962-974.
9. Mora, S., et al. (2006). The effect of vitamin D supplementation on endothelial function and inflammatory markers. Journal of the American College of Cardiology, 48(2), 290-297.
10. Stampfer, M. J., et al. (1993). Vitamin E consumption and coronary heart disease in women. The New England Journal of Medicine, 328(20), 1444-1449.
11. Ridker, P. M., et al. (2008). C-reactive protein and cardiovascular risk. Circulation, 117(6), 572-574.
12. Albert, C. M., et al. (2002). Blood levels of long-chain n–3 fatty acids and the risk of sudden death. The New England Journal of Medicine, 346(15), 1113-1118.
13. Marchioli, R., et al. (2002). Early protection against sudden death by n–3 polyunsaturated fatty acids after myocardial infarction. Circulation, 105(16), 1897-1903.
14. Willett, W. C., et al. (1995). Mediterranean diet and cardiovascular health. The New England Journal of Medicine, 333(11), 593-598.
15. Brown, B. G., et al. (2001). Antioxidant vitamins and lipid therapy in coronary heart disease. Circulation, 103(4), 588-590.
16. Frei, B. (1994). Reactive oxygen species and antioxidant vitamins: mechanisms of action. The American Journal of Medicine, 97(3A), 5S-13S.
17. Vasan, R. S., et al. (2001). Arterial stiffness and cardiovascular risk factors. Hypertension, 38(5), 1236-1240.
18. Rimm, E. B., et al. (1998). Vitamin C intake and the risk of coronary heart disease in women. Journal of the American College of Nutrition, 17(1), 54-58.
19. Hozawa, A., et al. (2007). Intake of vitamin B6 and folate and the risk of coronary heart disease. The Journal of Nutrition, 137(7), 1808-1814.
20. Homocysteine Studies Collaboration. (2002). Homocysteine and risk of ischemic heart disease and stroke. JAMA, 288(16), 2015-2022.
21. Katz, D. L., et al. (2001). Antioxidant micronutrients and coronary artery disease. Current Atherosclerosis Reports, 3(1), 60-67.
22. Wang, H., et al. (2006). Antioxidant capacity and phenolic content of fruits. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 54(11), 7267-7273.
23. Yokoyama, M., et al. (2007). Effects of eicosapentaenoic acid on major coronary events in hypercholesterolemic patients. The Lancet, 369(9567), 1090-1098.
24. Christen, W. G., et al. (2008). The role of antioxidants in the prevention of cardiovascular disease. Journal of the American Medical Association, 299(5), 523-531.
25. Bruce, B., et al. (2000). Lycopene and vascular health. The American Journal of Clinical Nutrition, 71(6), 1691-1695.
26. Ward, N. C., et al. (2008). Coenzyme Q10 and vascular health. Molecular Aspects of Medicine, 29(1-2), 435-445.
27. Whelton, P. K., et al. (2002). The effects of potassium supplementation on blood pressure. JAMA, 288(23), 2978-2982.
28. Mozaffarian, D., et al. (2003). Heart healthy benefits of omega-3 fatty acids. Circulation, 107(8), 1337-1339.
29. Harsha, D. W., et al. (1998). DASH dietary pattern and cardiovascular risk. The American Journal of Clinical Nutrition, 69(6), 1360-1366.
30. Appel, L. J., et al. (1997). A clinical trial of the effects of dietary patterns on blood pressure. The New England Journal of Medicine, 336(16), 1117-1124.
31. Balluz, L. S., et al. (2001). Vitamin and mineral supplements and heart health. Archives of Internal Medicine, 161(8), 1034-1040.
32. Lichtenstein, A. H., et al. (2006). Diet and cardiovascular disease risk reduction. Circulation, 114(1), 82-96.
33. Howard, B. V., et al. (2006). Nutrition and cardiovascular disease. Journal of the American Dietetic Association, 106(4), 615-631.
34. Cook, N. R., et al. (2007). Randomized trial of vitamin D and cardiovascular outcomes. American Journal of Clinical Nutrition, 85(6), 1368-1373
35. https://scholar.google.com/
36. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
37. https://www.researchgate.net/
38. https://www.mayoclinic.org/
39. https://www.nhs.uk/
40. https://www.webmd.com/