100 / 100

Romatoid artrit (RA), bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokularına saldırdığı, kronik ve inflamatuar bir otoimmün hastalıktır. Genellikle eklemleri etkiler, ancak ilerleyen vakalarda cilt, gözler, akciğerler, kalp ve damar sistemini de içeren çoklu sistemik komplikasyonlara yol açabilir. Dünya genelinde milyonlarca insanın yaşam kalitesini olumsuz etkileyen bu hastalık, erken teşhis ve etkin bir tedavi planı ile kontrol altına alınabilir. RA’nın genetik, çevresel ve bağışıklık sistemiyle ilgili faktörlerin etkileşimi sonucunda ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bu makalede, RA’nın nedenleri, belirtileri, tanısı ve tedavi yöntemleri ayrıntılı bir şekilde ele alınacaktır.

Romatoid Artrit Nedir? 7 Belirtisi Nedenleri Tanısı Tedavisi

Romatoid artrit, sıklıkla orta yaş grubundaki bireylerde görülse de, her yaşta ortaya çıkabilir. Kadınlarda erkeklere oranla daha yaygın olarak görülen bu hastalık, genellikle sabah tutukluğu, eklemlerde şişlik ve ağrı ile kendini belli eder. Ancak belirtiler yalnızca fiziksel sınırlamalarla sınırlı değildir; kronik ağrı, yorgunluk ve duygusal stres de hastaların günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir. RA’nın, hem birey hem de toplum için büyük ekonomik ve sosyal bir yük oluşturduğu bilinmektedir.

Hastalığın karmaşık doğası, tanı ve tedavi süreçlerini de etkiler. Modern tıp, romatoid artritin nedenlerini tam olarak açıklayamasa da, bağışıklık sistemi bozuklukları ve genetik yatkınlık konusundaki araştırmalar hastalığın anlaşılmasında önemli ilerlemeler sağlamıştır. Buna rağmen, RA’nın erken evrede teşhis edilmesi hala bir zorluk oluşturmaktadır. Özellikle semptomların diğer romatizmal hastalıklarla benzerlik göstermesi, tanıda gecikmelere neden olabilmektedir. Bu nedenle RA hakkında farkındalığın artırılması, hem hastaların yaşam kalitesinin iyileştirilmesi hem de sağlık sistemindeki yükün azaltılması açısından kritik bir öneme sahiptir.

Bu makale, RA’nın genel yapısını ve nedenlerini inceleyerek başlamakta, ardından belirtileri, risk faktörleri, tanı yöntemleri, tedavi seçenekleri ve komplikasyonları detaylı bir şekilde ele almaktadır. RA ile ilgili bilimsel ve klinik gelişmeler ışığında, hem hastaların hem de sağlık profesyonellerinin yararlanabileceği kapsamlı bir bilgi kaynağı sunmayı hedeflemektedir.

Romatoid Artrit Belirtileri Nelerdir?

Romatoid artritin belirtileri hastadan hastaya farklılık gösterebilir ve genellikle hastalığın evresine, hastanın bağışıklık sistemine ve diğer bireysel faktörlere bağlıdır. Semptomlar, başlangıçta hafif olabilir ve zamanla kötüleşebilir. Aşağıda, romatoid artritin başlıca belirtileri detaylı olarak açıklanmıştır:

1. Eklemlerde Ağrı ve Şişlik

Romatoid artritin en temel belirtisi, özellikle el ve ayaklardaki küçük eklemlerde hissedilen simetrik ağrı ve şişliktir. Şişlik, genellikle inflamasyon sonucu eklem çevresinde sıvı birikmesi nedeniyle meydana gelir. Ağrı, genellikle dinlenme sırasında da devam eder ve fiziksel aktiviteyle daha da kötüleşebilir.

2. Sabah Tutukluğu

Sabah tutukluğu, romatoid artritin en karakteristik belirtilerinden biridir. Hastalar genellikle sabahları eklemlerinde sertlik ve hareket kısıtlılığı hissederler. Bu durum, 30 dakikadan birkaç saate kadar sürebilir. Sabah tutukluğu, romatizmal hastalıkların tanısında önemli bir ayırt edici faktördür.

3. Eklemlerde Isınma ve Kızarıklık

Etkilenen eklemler, inflamasyon nedeniyle sıcak ve kırmızı görünebilir. Bu durum, iltihaplanma sürecinin aktif olduğunu gösterir. Özellikle hastalığın alevlenme dönemlerinde daha belirgin hale gelir.

4. Kronik Yorgunluk ve Halsizlik

Romatoid artrit hastalarının büyük çoğunluğu, inflamasyonun ve bağışıklık sistemi aktivasyonunun bir sonucu olarak sürekli bir yorgunluk ve halsizlik hisseder. Bu durum, iş ve sosyal yaşamı olumsuz etkileyebilir.

5. Eklem Hareketlerinde Kısıtlılık

Hastalığın ilerlemesiyle birlikte eklemlerdeki hareket kabiliyeti azalır. Zamanla, bu kısıtlılık kalıcı hale gelebilir ve günlük aktiviteleri zorlaştırabilir.

6. Eklemlerde Deformasyon

Tedavi edilmediği durumlarda eklemlerde ciddi deformasyonlar meydana gelir. Özellikle ellerde ve ayaklarda gözle görülür şekilde şekil bozuklukları oluşabilir. Bu durum, hastanın hareket kabiliyetini ve yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürür.

7. Sistemik Belirtiler

Romatoid artrit, yalnızca eklemleri değil, vücudun diğer organ ve dokularını da etkileyebilir. Sistemik belirtiler şunları içerir:

Kilo Kaybı: Hastalar genellikle iştah kaybı ve inflamasyonun etkisiyle kilo verir.
Cilt Altı Nodülleri: Özellikle dirseklerde oluşan sert, ağrısız şişliklerdir.
Göz Problemleri: Göz kuruluğu, iltihaplanma (sklerit) ve göz içi sıvı basıncında değişiklikler olabilir.
Nefes Darlığı: İlerleyen evrelerde akciğer tutulumuna bağlı olarak ortaya çıkabilir.

Romatoid Artrit Nedenleri Nelerdir?

RA’nın kesin nedeni bilinmemekle birlikte, bağışıklık sisteminin yanlışlıkla sağlıklı eklem dokularına saldırdığı bir süreçten kaynaklandığı düşünülmektedir. Bu durum, genetik yatkınlık ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonu ile tetiklenir:

Genetik Faktörler: HLA-DR4 gibi genetik varyantların, RA gelişiminde önemli bir rol oynadığı bilinmektedir.
Çevresel Faktörler: Sigara içmek, hava kirliliğine maruz kalmak ve bazı enfeksiyon hastalıkları, RA riskini artırabilir.
Bağışıklık Sistemi Bozuklukları: Otoimmünite, yani bağışıklık sisteminin vücudun kendi dokularına saldırması, RA’nın temel nedenidir.

Bu faktörlerin etkileşimi, eklem zarında (sinoviyum) kronik bir inflamasyona yol açar ve bu da hastalığın belirtilerine ve ilerlemesine neden olur.

Risk Faktörleri

Romatoid artrit riskinizi artırabilecek faktörler şunlardır:

Cinsiyet. Kadınların geliştirme olasılığı erkeklerden daha fazladır.
Yaş. Her yaşta ortaya çıkabilir ancak en sık orta yaşlarda başlar.
Aile öyküsü. Ailenizin bir üyesinde varsa, hastalığa yakalanma riskiniz artabilir.
Sigara içmek. Sigara içmek, özellikle hastalığa genetik yatkınlığınız varsa, artrit gelişme riskinizi artırır. Sigara içmenin ayrıca hastalığın şiddetinin artmasıyla da ilişkili olduğu görülmektedir.
Fazla ağırlık. Aşırı kilolu kişilerde gelişme riski biraz daha yüksek gibi görünmektedir

Komplikasyonları

Romatoid artrit aşağıdaki gelişme riskinizi artırır:

Osteoporoz. Romatoid artritin kendisi, romatoid artrit tedavisinde kullanılan bazı ilaçlarla birlikte, kemiklerinizi zayıflatan ve onları kırılmaya daha yatkın hale getiren bir durum olan osteoporoz riskinizi artırabilir.
Romatoid nodüller. Bu sert doku çıkıntıları çoğunlukla dirsekler gibi basınç noktalarının çevresinde oluşur. Ancak bu nodüller kalp ve akciğerler dahil vücudun herhangi bir yerinde oluşabilir.
Kuru gözler ve ağız. Romatoid artriti olan kişilerin, gözler ve ağızdaki nem miktarını azaltan bir hastalık olan Sjögren sendromunu geliştirme olasılığı daha yüksektir.
Enfeksiyonlar. Hastalığın kendisi ve onunla savaşmak için kullanılan ilaçların birçoğu bağışıklık sistemini bozarak enfeksiyonların artmasına neden olabilir. Grip, zatürre, zona ve COVİD-19 gibi hastalıklardan korunmak için aşılarla kendinizi koruyun.
Anormal vücut bileşimi. Yağın yağsız kütleye oranı, romatoid artritli kişilerde, normal vücut kitle indeksine (BMI) sahip olanlarda bile genellikle daha yüksektir.
Karpal tünel Sendromu. Bileklerinizi etkiliyorsa iltihap, elinizin ve parmaklarınızın çoğuna hizmet eden sinirleri sıkıştırabilir.
Kalp sorunları. Atardamarların sertleşmesi ve tıkanmasının yanı sıra kalbinizi çevreleyen kesenin iltihaplanması riskini de artırabilir.
Akciğer hastalığı. Kişilerde akciğer dokularında iltihaplanma ve yara izi oluşma riski artar, bu da ilerleyici nefes darlığına neden olabilir.
Lenfoma. Lenf sisteminde gelişen bir grup kan kanseri olan lenfoma riskini artırır.

Romatoid Artrit Tanısı Nasıl Konulur?

Romatoid artrit tanısı, genellikle birden fazla yöntemin bir arada kullanılmasıyla konur. Tek bir test, hastalığın kesin teşhisini koymak için yeterli değildir. Bunun yerine, hasta öyküsü, fiziksel muayene, laboratuvar testleri ve görüntüleme teknikleri bir arada değerlendirilir.

1. Hasta Öyküsü

Tanı sürecinin ilk adımı, hastanın semptomları ve tıbbi geçmişinin ayrıntılı bir şekilde incelenmesidir. Doktor şu bilgileri sorgular:

Semptomların ne zaman başladığı,
Ağrı ve şişliğin hangi eklemlerde görüldüğü,
Sabah tutukluğunun süresi ve şiddeti,
Ailede romatoid artrit öyküsü olup olmadığı.

Bu bilgiler, romatoid artritin diğer romatizmal hastalıklardan ayırt edilmesinde önemli bir rol oynar.

2. Fiziksel Muayene

Hekim, eklemleri şişlik, kızarıklık, ısınma ve hassasiyet açısından değerlendirir. Ayrıca, eklem hareket açıklığı ve deformasyon belirtileri incelenir. Sistemik belirtiler varsa, bunlar da muayene sırasında not edilir (örneğin, cilt nodülleri veya göz kuruluğu).

3. Laboratuvar Testleri

Laboratuvar testleri, romatoid artrit tanısında önemli bir yardımcıdır. En yaygın kullanılan testler şunlardır:

Romatoid Faktör (RF): Hastaların yaklaşık %70-80’inde pozitif bulunur. Ancak RF negatif olan hastalarda da RA görülebilir.
Anti-CCP Antikorları: Romatoid artrit tanısında RF’ye göre daha özgüldür ve hastalığın erken dönemlerinde bile tespit edilebilir.
C-Reaktif Protein (CRP) ve Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR): İnflamasyonun şiddetini gösterir.
Tam Kan Sayımı: Anemi ve beyaz kan hücrelerinde değişiklikler gibi hastalığın sistemik etkilerini belirlemek için yapılır.

4. Görüntüleme Teknikleri

Romatoid artrit, görüntüleme yöntemleri ile eklem hasarının derecesini ve inflamasyonun yaygınlığını değerlendirmek için incelenir:

Röntgen: Eklemlerdeki erozyonlar, kıkırdak kaybı ve deformasyonlar görülebilir. Ancak, hastalığın erken döneminde radyolojik değişiklikler henüz oluşmamış olabilir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MR): Yumuşak doku ve eklem içi inflamasyonu daha detaylı gösterebilir.
Ultrasonografi: Sinovyal kalınlaşma, sıvı birikimi ve erken erozyonlar tespit edilebilir.

5. Klasifikasyon Kriterleri

2010 yılında American College of Rheumatology (ACR) ve European League Against Rheumatism (EULAR) tarafından geliştirilen kriterler, RA tanısında yaygın olarak kullanılır. Bu kriterler şunları içerir:

Eklem tutulumunun sayısı ve tipi,
Serolojik testlerin sonuçları (RF ve anti-CCP),
İnflamasyon belirteçleri (CRP ve ESR),
Semptomların süresi (6 haftadan uzun süreli belirtiler).

Bu kriterler, tanının kesinleştirilmesinde yardımcı olur ve RA’yı diğer romatizmal hastalıklardan ayırt etmek için önemlidir.

6. Ayırıcı Tanı

Romatoid artritin semptomları, diğer romatizmal hastalıklarla benzerlik gösterebilir. Bu nedenle, lupus, psöriyatik artrit, osteoartrit, reaktif artrit ve gut gibi hastalıkların dışlanması gereklidir. Bu süreçte laboratuvar testleri ve görüntüleme yöntemleri kullanılır.

7. Erken Tanının Önemi

Romatoid artritin erken evrede tanısı, hastalığın ilerlemesini yavaşlatmak ve eklem hasarını önlemek açısından kritiktir. Erken tedaviye başlanan hastalarda, yaşam kalitesi belirgin şekilde artar ve komplikasyon riski azalır.

Romatoid Artrit Tedavisi Nasıl Yapılır?

Romatoid artritin tedavisi yoktur. Ancak klinik çalışmalar, hastalık değiştirici antiromatizmal ilaçlar (DMARD’ler) olarak bilinen ilaçlarla tedaviye erken başlandığında semptomların gerileme olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir.

İlaçlar

Doktorunuzun önerdiği ilaç türleri belirtilerinizin şiddetine ve ne kadar süredir romatoid artrit geçirdiğinize bağlı olacaktır.

NSAID’ler. Steroid olmayan antiinflamatuar ilaçlar (NSAID’ler) ağrıyı hafifletebilir ve iltihabı azaltabilir. Reçetesiz satılan NSAID’ler arasında ibuprofen (Advil, Motrin IB, diğerleri) ve naproksen sodyum (Aleve) bulunur. Daha güçlü NSAID’ler reçeteyle satılmaktadır. Yan etkiler mide tahrişini, kalp problemlerini ve böbrek hasarını içerebilir.
Steroidler. Prednizon gibi kortikosteroid ilaçlar inflamasyonu ve ağrıyı azaltır ve eklem hasarını yavaşlatır. Yan etkiler arasında kemiklerin incelmesi, kilo alımı ve diyabet sayılabilir. Doktorlar sıklıkla semptomları hızlı bir şekilde hafifletmek ve ilacın kademeli olarak azaltılması amacıyla bir kortikosteroid reçete eder.
Geleneksel DMARD’lar. Bu ilaçlar romatoid artritin ilerlemesini yavaşlatabilir ve eklemleri ve diğer dokuları kalıcı hasarlardan koruyabilir. Yaygın DMARD’lar arasında metotreksat (Trexall, Otrexup, diğerleri), leflunomid (Arava), hidroksiklorokin (Plaquenil) ve sülfasalazin (Azulfidin) bulunur. Yan etkiler değişiklik gösterebilir ancak karaciğer hasarını ve ciddi akciğer enfeksiyonlarını içerebilir.
Biyolojik ajanlar. Biyolojik yanıt değiştiriciler olarak da bilinen bu yeni DMARD sınıfı, abatacept (Orencia), adalimumab (Humira), anakinra (Kineret), certolizumab (Cimzia), etanersept (Enbrel), golimumab (Simponi), infliximab (Remicade), rituximab ( Rituxan), sarilumab (Kevzara) ve tocilizumab (Actemra).Biyolojik DMARD’lar genellikle metotreksat gibi geleneksel bir DMARD ile eşleştirildiğinde en etkilidir . Bu ilaç türü enfeksiyon riskini de artırıyor.
Hedeflenen sentetik DMARD’lar. Geleneksel DMARD’lar ve biyolojikler etkili değilse Baricitinib (Olumiant), tofacitinib (Xeljanz) ve upadacitinib (Rinvoq) kullanılabilir . Daha yüksek tofasitinib dozları akciğerlerde kan pıhtılaşması, ciddi kalple ilgili olaylar ve kanser riskini artırabilir.

Terapi

Doktorunuz sizi, eklemlerinizi esnek tutmaya yardımcı olacak egzersizleri öğretebilecek bir fiziksel veya mesleki terapiste yönlendirebilir. Terapist ayrıca eklemlerinizi rahatlatacak günlük görevleri yerine getirmenin yeni yollarını da önerebilir. Örneğin, ön kollarınızı kullanarak bir nesneyi almak isteyebilirsiniz.

Yardımcı cihazlar, ağrılı eklemlerinize baskı yapılmasını önlemenizi kolaylaştırabilir. Örneğin, tutma yeri olan bir mutfak bıçağı, parmaklarınızın ve bilek eklemlerinizin korunmasına yardımcı olur. Düğme kancaları gibi bazı aletler giyinmeyi kolaylaştırabilir. Kataloglar ve tıbbi malzeme mağazaları fikir aramak için iyi yerlerdir.

Ameliyat

İlaçlar eklem hasarını önlemede veya yavaşlatmada başarısız olursa, siz ve doktorunuz hasarlı eklemleri onarmak için ameliyatı değerlendirebilirsiniz. Ameliyat ekleminizi kullanma yeteneğinizi geri kazanmanıza yardımcı olabilir. Ayrıca ağrıyı azaltabilir ve işlevi iyileştirebilir.

Romatoid artrit ameliyatı aşağıdaki prosedürlerden bir veya daha fazlasını içerebilir:

Sinovektomi. Eklemin iltihaplı astarını (sinovyum) çıkarmak için yapılan ameliyat, ağrının azaltılmasına ve eklemin esnekliğinin arttırılmasına yardımcı olabilir.
Tendon onarımı. İltihap ve eklem hasarı, ekleminizin etrafındaki tendonların gevşemesine veya yırtılmasına neden olabilir. Cerrahınız ekleminizin etrafındaki tendonları onarabilir.
Ortak füzyon. Eklemi stabilize etmek veya yeniden hizalamak ve eklem değişiminin bir seçenek olmadığı durumlarda ağrıyı hafifletmek için eklemin cerrahi olarak kaynaştırılması önerilebilir.
Toplam eklem değişimi. Eklem protezi ameliyatı sırasında cerrahınız ekleminizin hasarlı kısımlarını çıkarır ve metal ve plastikten yapılmış bir protez yerleştirir.

Ameliyat kanama, enfeksiyon ve ağrı riski taşır. Faydalarını ve risklerini doktorunuzla tartışın.

Yaşam Tarzı Ve Ev İlaçları

Romatoid artritiniz varsa vücudunuzun bakımı için gerekli adımları atabilirsiniz. Bu kişisel bakım önlemleri, romatoid artrit ilaçlarınızla birlikte kullanıldığında belirti ve semptomlarınızı yönetmenize yardımcı olabilir:

Düzenli egzersiz. Hafif egzersiz, eklemlerinizin etrafındaki kasları güçlendirmeye yardımcı olabilir ve hissedebileceğiniz yorgunluğun azaltılmasına yardımcı olabilir. Egzersiz yapmaya başlamadan önce doktorunuza danışın. Yeni başlıyorsanız yürüyüşe çıkın. Hassas, yaralı veya ciddi derecede iltihaplı eklemleri egzersiz yapmaktan kaçının.
Isı veya soğuk uygulayın. Isı ağrınızı hafifletmeye ve gergin, ağrılı kasları gevşetmeye yardımcı olabilir. Soğuk, ağrı hissini köreltebilir. Soğuk ayrıca uyuşturma etkisine sahiptir ve şişliği azaltabilir.
Rahatlamak. Yaşamınızdaki stresi azaltarak acıyla baş etmenin yollarını bulun. Yönlendirilmiş imgeleme, derin nefes alma ve kas gevşetme gibi tekniklerin tümü ağrıyı kontrol etmek için kullanılabilir.

Alternatif Tıp

Romatoid artrit için umut vaat eden bazı yaygın tamamlayıcı ve alternatif tedaviler şunlardır:

Balık Yağı. Bazı ön çalışmalar, balık yağı takviyelerinin romatoid artrit ağrısını ve sertliğini azaltabileceğini bulmuştur. Yan etkiler arasında mide bulantısı, geğirme ve ağızda balık tadı sayılabilir. Balık yağı ilaçları etkileyebilir, bu nedenle önce doktorunuza danışın.
Bitki yağları. Çuha çiçeği, hodan ve siyah frenk üzümü tohumları, romatoid artrit ağrısına ve sabah tutukluğuna yardımcı olabilecek bir tür yağ asidi içerir. Yan etkiler baş ağrısı, ishal ve gaz içerebilir. Bazı bitkisel yağlar karaciğer hasarına neden olabilir veya ilaçları etkileyebilir, bu nedenle önce doktorunuza danışın.
Tai Chi. Bu hareket terapisi, derin nefes almayla birlikte hafif egzersizler ve esneme hareketlerini içerir. Birçok insan hayatlarındaki stresi azaltmak için tai chi’yi kullanıyor. Küçük çalışmalar, tai chi’nin romatoid artritli kişilerde ruh halini ve yaşam kalitesini iyileştirebileceğini bulmuştur. Bilgili bir eğitmen tarafından yönetildiğinde tai chi güvenlidir. Ancak ağrıya neden olacak hareketler yapmayın.

Sonuç

Romatoid artrit, yalnızca bir eklem hastalığı değil, tüm vücut sistemini etkileyen ciddi bir otoimmün bozukluktur. Erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleri ile hastalığın seyrini yavaşlatmak ve komplikasyonları önlemek mümkündür. Ancak, bu hedeflere ulaşmak için hasta eğitimi ve toplumda farkındalık oluşturulması büyük önem taşımaktadır.

Hastalığın yönetiminde, bireylerin sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemesi ve sigara gibi risk faktörlerinden uzak durması da kritik rol oynar. Modern tıbbın sunduğu yeni tedavi seçenekleri sayesinde, RA hastalarının yaşam kalitesinin önemli ölçüde artırılabileceği açıktır. Ancak hastalığın kök nedenlerini anlamak ve daha etkili tedaviler geliştirmek için araştırmalar devam etmektedir.

Referanslar:

Romatoid Artrit Nedir? 7 Belirtisi Nedenleri Tanısı Tedavisi
Smolen, J. S., Aletaha, D., & McInnes, I. B. (2016). Rheumatoid arthritis. The Lancet, 388(10055), 2023-2038.
Firestein, G. S., & McInnes, I. B. (2017). Immunopathogenesis of rheumatoid arthritis. Immunity, 46(2), 183-196.
Cross, M., Smith, E., Hoy, D., et al. (2014). The global burden of rheumatoid arthritis: Estimates from the Global Burden of Disease 2010 study. Annals of the Rheumatic Diseases, 73(7), 1316-1322.
Choy, E. (2012). Understanding the dynamics: Pathways involved in the pathogenesis of rheumatoid arthritis. Rheumatology, 51(Supplement 5), v3-v11.
Feldmann, M., Brennan, F. M., & Maini, R. N. (1996). Role of cytokines in rheumatoid arthritis. Annual Review of Immunology, 14(1), 397-440.
van der Woude, D., & van der Helm-van Mil, A. H. (2011). Genetic risk factors for rheumatoid arthritis susceptibility and severity. Nature Reviews Rheumatology, 7(12), 632-644.
McInnes, I. B., & Schett, G. (2011). The pathogenesis of rheumatoid arthritis. New England Journal of Medicine, 365(23), 2205-2219.
Aletaha, D., Neogi, T., Silman, A. J., et al. (2010). 2010 Rheumatoid arthritis classification criteria: An American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism collaborative initiative. Annals of the Rheumatic Diseases, 69(9), 1580-1588.
Singh, J. A., Saag, K. G., Bridges Jr, S. L., et al. (2016). 2015 American College of Rheumatology guideline for the treatment of rheumatoid arthritis. Arthritis Care & Research, 68(1), 1-25.
Ranganath, V. K., Elashoff, D. A., & Khanna, D. (2007). Age adjustment improves the performance of the American College of Rheumatology/European League Against Rheumatism 2010 criteria in older rheumatoid arthritis patients. Arthritis & Rheumatology, 59(9), 1289-1294.
Burmester, G. R., & Pope, J. E. (2017). Novel treatment strategies in rheumatoid arthritis. The Lancet, 389(10086), 2338-2348.
Van Vollenhoven, R. F. (2009). Treatment of rheumatoid arthritis: State of the art 2009. Nature Reviews Rheumatology, 5(10), 531-541.
Scott, D. L., Wolfe, F., & Huizinga, T. W. (2010). Rheumatoid arthritis. The Lancet, 376(9746), 1094-1108.
Buch, M. H., & Emery, P. (2011). The aetiology and pathogenesis of rheumatoid arthritis. Rheumatology, 50(6), vi37-vi43.
Gabriel, S. E. (2001). The epidemiology of rheumatoid arthritis. Rheumatic Disease Clinics of North America, 27(2), 269-281.
van der Heijde, D. (2000). Joint erosions and patients with early rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatology, 43(5), 861-866.
Helmick, C. G., Felson, D. T., Lawrence, R. C., et al. (2008). Estimates of the prevalence of arthritis and other rheumatic conditions in the United States. Arthritis & Rheumatism, 58(1), 15-25.
Klareskog, L., Catrina, A. I., & Paget, S. (2009). Rheumatoid arthritis. The Lancet, 373(9664), 659-672.
Firestein, G. S. (2003). Evolving concepts of rheumatoid arthritis. Nature, 423(6937), 356-361.
Smolen, J. S., Landewé, R., Bijlsma, J. W., et al. (2017). EULAR recommendations for the management of rheumatoid arthritis with synthetic and biological disease-modifying antirheumatic drugs. Annals of the Rheumatic Diseases, 76(6), 960-977.
Bartok, B., & Firestein, G. S. (2010). Fibroblast-like synoviocytes: Key effector cells in rheumatoid arthritis. Immunological Reviews, 233(1), 233-255.
Khurana, R., & Berney, S. M. (2005). Clinical aspects of rheumatoid arthritis. Pathophysiology, 12(3), 153-165.
Kraan, M. C., Versendaal, H., Jonker, M., et al. (1998). Asymptomatic synovitis precedes clinically manifest arthritis. Arthritis & Rheumatology, 41(8), 1481-1488.
Nishimoto, N., Yoshizaki, K., Miyasaka, N., et al. (2004). Treatment of rheumatoid arthritis with humanized anti-interleukin-6 receptor antibody: A multicenter, double-blind, placebo-controlled trial. Arthritis & Rheumatology, 50(6), 1761-1769.
Brennan, F. M., & McInnes, I. B. (2008). Evidence that cytokines play a role in rheumatoid arthritis. The Journal of Clinical Investigation, 118(11), 3537-3545.
Genovese, M. C., Bathon, J. M., Martin, R. W., et al. (2005). Etanercept versus methotrexate in patients with early rheumatoid arthritis: Two-year radiographic and clinical outcomes. Arthritis & Rheumatology, 52(8), 2817-2829.
Yoshida, Y., & Tanaka, T. (2014). Interleukin 6 and rheumatoid arthritis. Biomed Research International, 2014, Article 698313.
Dougados, M., Soubrier, M., Perrodeau, É., et al. (2015). Impact of disease-modifying antirheumatic drug therapy on the duration of morning stiffness in rheumatoid arthritis. Rheumatology, 54(2), 198-205.
Solomon, D. H., Kremer, J., Curtis, J. R., et al. (2010). Explaining the risk of major infections with biologic agents in rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatism, 62(5), 1487-1494.
Alamanos, Y., Voulgari, P. V., & Drosos, A. A. (2006). Incidence and prevalence of rheumatoid arthritis based on the 1987 American College of Rheumatology criteria: A systematic review. Seminars in Arthritis and Rheumatism, 36(3), 182-188.
Arnett, F. C., Edworthy, S. M., Bloch, D. A., et al. (1988). The American Rheumatism Association 1987 revised criteria for the classification of rheumatoid arthritis. Arthritis & Rheumatism, 31(3), 315-324.
Verstappen, S. M., Bijlsma, J. W., Verkleij, H., et al. (2010). Overview of work disability in rheumatoid arthritis patients as observed in cross-sectional and longitudinal studies. Arthritis Care & Research, 62(8), 1138-1150.
Symmons, D. P., & Gabriel, S. E. (2011). Epidemiology of CVD in rheumatoid arthritis: Evidence for a link and a role for anti-inflammatory agents. Arthritis Research & Therapy, 13(3), 206.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/

Romatoid Artrit Nedir? 7 Belirtisi Nedenleri Tanısı Tedavisi