95 / 100

Protrombin eksikliği, pıhtılaşma sistemi üzerinde derin etkilere sahip nadir bir genetik bozukluktur. Protrombin, kanın pıhtılaşma sürecinde kritik bir role sahip olan bir protein olup, karaciğer tarafından üretilir ve Faktör II olarak da bilinir. Protrombin eksikliği, kanama riskini ciddi şekilde artırabilir ve hastalarda tehlikeli sonuçlara yol açabilir. Pıhtılaşma süreci, protrombin de dahil olmak üzere bir dizi faktörün birlikte çalışması ile gerçekleşir ve bu sürecin herhangi bir aşamasındaki bozulma, kanın normal şekilde pıhtılaşmasını engeller. Bu yazıda protrombin eksikliğinin nedenleri, belirtileri, teşhis yöntemleri ve tedavi seçenekleri detaylandırılacaktır.

Sağlık Bilgisi İçeriği

Protrombin Eksikliği (Faktör II Eksikliği)

Faktör II eksikliği, dünyada çok nadir görülen bir kanama bozukluğudur. Kalıtsal geçişli olduğu bilinen bu hastalık, otosomal resesif bir genetik bozukluktur. Yani, protrombin eksikliğiyle doğan bir kişinin, her iki ebeveynden de mutasyona uğramış geni alması gerekir. Ancak, bazı durumlarda bu bozukluk edinsel, yani yaşam boyu farklı nedenlerle gelişmiş olabilir. Kalıtsal ve edinsel olmak üzere iki temel türü olan bu eksiklik, hastalığın kökenine göre farklı tedavi yaklaşımları gerektirebilir.

Kalıtsal protrombin eksikliği, genellikle çocukluk döneminde kendini gösterir ve bu durumlarda hastaların küçük yaşlardan itibaren tedavi görmesi gerekebilir. Ancak bazı vakalarda, hastalığın semptomları yaşamın ilerleyen dönemlerine kadar fark edilmeyebilir. Kalıtsal formu dışında, edinsel protrombin eksikliği ise çoğunlukla karaciğer hastalıkları, vitamin K eksikliği ya da bazı ilaçların yan etkisi olarak ortaya çıkar. Bu tür hastalıklar ve durumlar, vücudun protrombin üretme kapasitesini etkileyerek pıhtılaşma sorunlarına yol açar.

Hem kalıtsal hem de edinsel protrombin eksikliğinde, hastaların yaşam kalitesi ciddi şekilde etkilenebilir. Spontan kanamalar, diş çekimi veya ameliyat gibi basit prosedürlerde bile aşırı kanama riski taşır. Bu durum, hastalar için hayati riskler taşıyan kanama komplikasyonlarına neden olabilir. Kanama riskinin yüksek olduğu durumlarda, pıhtılaşmayı destekleyici tedaviler uygulanarak komplikasyonlar kontrol altına alınmaya çalışılır. Tedavi ve yönetim yöntemleri, hastanın yaşı, sağlık durumu ve eksikliğin ciddiyetine bağlı olarak değişir.

Protrombin Eksikliği Nedenleri ve Türleri

Protrombin eksikliği, kalıtsal veya edinsel olarak iki farklı nedene dayalı olarak ortaya çıkabilir. Her iki formun da altında yatan sebepler farklıdır ve hastalığın seyrini büyük ölçüde etkiler.

1. Kalıtsal Protrombin Eksikliği

Kalıtsal protrombin eksikliği, doğuştan gelen genetik bir bozukluktur. Bu durum, genellikle otonom resesif bir modelde kalıtılır, yani kişi her iki ebeveynden de mutasyona uğramış protrombin genini (F2 geni) alır. Bu genetik mutasyon, vücudun yeterli miktarda protrombin üretmesini engeller, bu da kan pıhtılaşma süreçlerini olumsuz etkiler. Kalıtsal protrombin eksikliği oldukça nadir görülen bir bozukluk olup, dünya genelinde her 2 milyon kişiden sadece 1 kişide bu durum rapor edilmiştir.

Protrombin genindeki mutasyonlar, farklı şiddetlerde eksikliklere yol açabilir. Bu da hastaların bazı vakalarda hafif, bazı vakalarda ise şiddetli kanama problemleri yaşamasına neden olur. Bazı bireylerde genetik mutasyonun etkileri minimal olabilir ve eksiklik daha az semptomla seyredebilir. Ancak ciddi vakalarda, protrombin üretimi büyük ölçüde bozulmuş olduğundan ciddi kanama bozuklukları gözlenebilir.

Kalıtsal protrombin eksikliğinin şiddeti, kişinin genetik varyasyonlarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin, homozigot (her iki gen kopyası da mutasyona uğramış) bireylerde eksiklik daha ciddi boyutlara ulaşırken, heterozigot (tek gen kopyası mutasyona uğramış) bireylerde hastalık daha hafif seyreder.

2. Edinsel Protrombin Eksikliği

Edinsel protrombin eksikliği, kalıtsal olanlardan farklı olarak yaşam boyu çeşitli dışsal faktörlere bağlı olarak gelişir. Genetik olmayan bu tür, kişinin yaşam tarzı, sağlık durumu veya ilaç kullanımı gibi etkenlerle tetiklenebilir. Edinsel protrombin eksikliğinin başlıca nedenleri şunlardır:

Karaciğer Hastalıkları: Protrombin, karaciğerde üretilir ve karaciğer fonksiyon bozuklukları bu proteinin üretimini doğrudan etkiler. Özellikle siroz, hepatit gibi karaciğer hastalıkları, protrombin seviyelerinin azalmasına yol açabilir.
K Vitamini Eksikliği: K vitamini, pıhtılaşma faktörlerinin sentezinde önemli bir rol oynar. Yetersiz K vitamini alımı, protrombin de dahil olmak üzere bazı pıhtılaşma faktörlerinin üretimini azaltır. K vitamini eksikliği, yetersiz beslenme, bağırsak emilim bozuklukları veya uzun süreli antibiyotik kullanımı gibi nedenlerle ortaya çıkabilir.
Antikoagülan (Kan Sulandırıcı) İlaçlar: Özellikle varfarin gibi kan sulandırıcı ilaçlar, protrombin üretimini doğrudan baskılayarak pıhtılaşma sürecini etkiler. Bu ilaçlar, genellikle tromboz riskini azaltmak için kullanılır; ancak yan etki olarak pıhtılaşma faktörlerini, özellikle protrombin üretimini düşürebilir.
Otoimmün Bozukluklar: Bağışıklık sisteminin kendi vücut dokularına saldırdığı bazı otoimmün bozukluklar, protrombin seviyelerini azaltabilir. Özellikle antifosfolipid sendromu gibi durumlar, protrombin üretimi üzerinde olumsuz etkilere sahiptir.
Kanser ve Tümörler: Bazı kanser türleri, protrombin üretimini etkileyen karaciğer işlevlerini bozabilir. Kanserin ilerlemiş evrelerinde veya karaciğeri etkileyen metastaz durumlarında protrombin eksikliği gözlenebilir.
Yenidoğanlarda Protrombin Eksikliği: Yenidoğanlarda, K vitamini eksikliği nedeniyle geçici bir protrombin eksikliği durumu görülebilir. Bu durum, çoğunlukla bebeğin doğumdan hemen sonra K vitamini enjeksiyonu ile tedavi edilir.

Edinsel protrombin eksikliğinde, genellikle altta yatan nedenin tedavi edilmesiyle protrombin seviyeleri yeniden normale dönebilir. Örneğin, K vitamini eksikliğine bağlı bir durum varsa, K vitamini takviyesi ile kanama riskleri kontrol altına alınabilir.

Protrombin Eksikliği Belirtileri

Protrombin eksikliği olan kişilerde görülen belirtiler, eksikliğin şiddetine ve hastalığın türüne bağlı olarak değişkenlik gösterir. Bazı kişiler hayatları boyunca hiçbir semptom yaşamazken, diğerlerinde tekrarlayan ve şiddetli kanamalar meydana gelebilir. Belirtiler genellikle pıhtılaşma mekanizmasının bozulmasından kaynaklanır ve kanamanın vücutta anormal şekillerde meydana gelmesi ile karakterizedir.

1. Hafif Protrombin Eksikliğinde Görülen Belirtiler

Hafif protrombin eksikliği olan bireylerde belirtiler oldukça hafif olabilir ve hastalık yaşam boyunca fark edilmeyebilir. Ancak bazı spesifik durumlarda kanama sorunları gözlemlenebilir:

Uzamış kanamalar: Küçük bir yaralanma sonrası bile kanama durdurulamayabilir ve normalden daha uzun sürebilir.
Kolay morarma: Ciltte hafif darbelere karşı aşırı morluklar oluşabilir.
Menstrüasyon sırasında aşırı kanama: Kadınlarda adet dönemlerinde normalden fazla ve uzun süren kanamalar görülebilir.
Ameliyat veya diş çekimi sonrası aşırı kanama: Operasyon veya dental işlemler sırasında beklenenden fazla kanama meydana gelebilir.

Hafif vakalarda kanama belirtileri genellikle travma ya da cerrahi girişim gibi pıhtılaşma sistemini zorlayan durumlarla kendini gösterir. Kanamalar, doğru tedavi ile kontrol altına alınabilir ve hasta yaşamına devam edebilir.

2. Şiddetli Protrombin Eksikliğinde Görülen Belirtiler

Şiddetli protrombin eksikliği olan hastalarda kanama eğilimi çok daha belirgindir. Bu durumda, hem küçük yaralanmalar hem de spontan, yani kendiliğinden meydana gelen kanamalar sıkça görülebilir. Şiddetli protrombin eksikliği olan bireylerde en yaygın görülen belirtiler şunlardır:

Burun Kanamaları (Epistaksis): Özellikle çocuklarda sıkça rastlanır. Kanamalar genellikle uzun süre devam eder ve müdahale gerektirir.
Kas ve Eklem İçi Kanamalar (Hemartroz): Şiddetli vakalarda, eklem bölgelerinde kanamalar meydana gelir ve bu durum ağrıya, şişmeye ve eklem hareketlerinde kısıtlılığa neden olabilir. Ayrıca kas içi kanamalar da yaygındır ve hareket etmeyi zorlaştırır.
İdrarda Kan (Hematüri): İdrarda kan görülmesi, protrombin eksikliği olan bazı hastalarda ciddi bir semptom olabilir.
Gastrointestinal Kanamalar: İç organlarda meydana gelen kanamalar hayatı tehdit edebilir. Özellikle mide ve bağırsaklardan kaynaklanan kanamalar, dışkıda kan görülmesine (melena) neden olabilir.
İntrakranial Kanamalar: Protrombin eksikliği olan hastalarda, beyin içinde meydana gelebilecek kanamalar en ciddi komplikasyonlardan biridir. Baş ağrısı, kusma, bilinç kaybı ve nörolojik bozukluklar gibi semptomlar gözlenebilir.
Spontan Kanamalar: Şiddetli eksikliklerde, hastalarda herhangi bir travma olmaksızın spontan kanamalar meydana gelebilir. Bu kanamalar genellikle cilt altında ya da iç organlarda olur ve acil müdahale gerektirir.

3. Özel Durumlarda Ortaya Çıkan Belirtiler

Protrombin eksikliği olan kadınlar, doğum sırasında ve sonrasında büyük risk altında olabilirler. Doğum sırasında aşırı kanama, lohusalık döneminde de devam edebilir. Bu nedenle doğum öncesi dönemde hastaların pıhtılaşma seviyeleri yakından izlenmeli ve gerekli tedavi önlemleri alınmalıdır.

Çocuklarda ise hafif ya da şiddetli burun kanamaları en sık görülen belirtilerden biridir. Bu kanamalar günlük yaşamı zorlaştırabilir ve çocukların sıklıkla doktor müdahalesine ihtiyaç duymasına neden olabilir. Ayrıca, çocuklarda sık morarma ve küçük yaralanmalarda dahi uzun süreli kanamalar dikkat çekicidir.

Sonuç olarak, protrombin eksikliğinde belirtiler, hastalığın şiddetine ve türüne göre büyük farklılıklar gösterebilir. Hafif vakalarda semptomlar minimal iken, şiddetli vakalarda hayatı tehdit eden kanama bozuklukları görülebilir. Bu nedenle erken teşhis ve uygun tedavi, komplikasyonların önlenmesinde kritik öneme sahiptir.

Teşhis Yöntemleri

Protrombin eksikliğinin teşhisi, genellikle pıhtılaşma testleri ve kan testleri ile gerçekleştirilir. Hastalardan alınan kan örneklerinde pıhtılaşma süresi ölçülür ve protrombin seviyelerine bakılır. Protrombin zamanı (PT) testi, kanın pıhtılaşma süresini ölçen bir testtir ve bu test, eksiklik durumunda uzun çıkabilir. Ayrıca, aktive parsiyel tromboplastin zamanı (aPTT) testi de pıhtılaşma bozukluğunu saptamak için kullanılır.

Kan testlerinin yanında, hastanın aile geçmişi de teşhiste önemli bir rol oynar. Ailesinde kanama bozuklukları olan kişilerde protrombin eksikliği şüphesi daha güçlü olabilir. Kalıtsal protrombin eksikliğinde genetik testler de yapılabilir. Bu testlerle hastanın F2 genindeki mutasyonlar incelenir ve kesin tanı konulabilir.

Protrombin Eksikliği Tedavisi

Protrombin eksikliğinin tedavisi, eksikliğin türüne ve şiddetine bağlı olarak değişir. Kalıtsal protrombin eksikliği için spesifik bir tedavi mevcut değildir; ancak kanama riskini azaltmak için çeşitli yöntemler kullanılabilir. Hafif vakalarda, tedaviye genellikle ihtiyaç duyulmaz ve sadece kanama durumunda müdahale edilir. Şiddetli vakalarda ise düzenli olarak tedavi gerekebilir.

Tedavi seçenekleri arasında şunlar yer alır:

Taze donmuş plazma (FFP): Protrombin eksikliği olan hastalarda kanama durumunda kullanılabilecek bir tedavi yöntemidir. Plazma, eksik olan pıhtılaşma faktörlerini içerir ve acil durumlarda etkili olabilir.
Protrombin kompleks konsantreleri (PCC): Bu tedavi, protrombin de dahil olmak üzere bir dizi pıhtılaşma faktörünü içeren konsantre edilmiş bir ürün olup, ciddi vakalarda kullanılır.
K vitamini takviyesi: K vitamini eksikliği sonucu ortaya çıkan edinsel vakalarda, K vitamini enjeksiyonları veya oral takviyeler kullanılarak tedavi yapılabilir.

Bu tedavi yöntemleri, kanamayı kontrol altına almak ve pıhtılaşmayı sağlamak için kullanılabilir. Ancak, tedavi sırasında hastaların dikkatli bir şekilde izlenmesi önemlidir. Aşırı tedavi, pıhtılaşma faktörlerinin aşırı yükselmesine ve damar içi pıhtılaşma gibi ciddi komplikasyonlara neden olabilir.

Protrombin Eksikliği ile Yaşam

Protrombin eksikliği olan hastalar, günlük yaşamlarında dikkatli olmaları gereken durumlarla karşı karşıyadır. Kanama riski yüksek olduğu için spor aktiviteleri, diş operasyonları veya cerrahi müdahaleler öncesinde mutlaka doktor kontrolünde olmalıdırlar. Ayrıca, düzenli olarak kan testleri yapılmalı ve hastalar pıhtılaşma düzeylerini takip etmelidir.

Özellikle kalıtsal protrombin eksikliği olan hastalarda, yaşam boyu süren tedavi ve düzenli kontrol gerekmektedir. Uygun tedaviyle hastalar, hayat kalitelerini koruyabilir ve komplikasyon riskini minimuma indirebilirler.

Sonuç

Protrombin eksikliği, nadir görülen ancak ciddi sonuçlar doğurabilen bir kanama bozukluğudur. Kalıtsal ve edinsel olmak üzere iki farklı türü bulunan bu hastalık, genetik mutasyonlar ya da karaciğer hastalıkları gibi sebeplerle ortaya çıkabilir. Hastalığın semptomları kanama eğilimindedir ve teşhis, kan testleri ile yapılır. Tedavi ise genellikle plazma takviyesi, pıhtılaşma faktörleri konsantreleri ve K vitamini ile sağlanır. Hastaların düzenli takip altında olması ve kanama durumlarında hızlı müdahale edilmesi önemlidir. Bu nadir hastalığın yönetimi, doğru tedavi yöntemleri ve sürekli kontrol ile başarılı bir şekilde sağlanabilir.

Referanslar:

Protrombin Eksikliği (Faktör II Eksikliği)
Mannucci, P. M., & Duga, S. (2004). Rare diseases affecting the hemostatic system: Inherited factor II (prothrombin) deficiency. Haemophilia, 10(1), 133-137.
Peyvandi, F., Menegatti, M., & Mannucci, P. M. (2012). Rare bleeding disorders: Worldwide efforts for classification, diagnosis, and management. Seminars in Thrombosis and Hemostasis, 38(6), 606-611.
Kujovich, J. L. (2005). Prothrombin thrombophilia: Mechanisms, diagnosis, and management. Current Hematology Reports, 4(2), 117-122.
Mumford, A. D., & Ackroyd, S. (2012). The genetics and management of inherited factor II deficiency. Best Practice & Research Clinical Haematology, 25(3), 343-349.
Bolton-Maggs, P. H. B., & Perry, D. J. (2004). Rare coagulation disorders: Diagnostic challenges and management strategies. Clinical Laboratory Haematology, 26(1), 1-12.
Franchini, M., & Mannucci, P. M. (2012). Inherited factor II deficiency: An update. Thrombosis and Haemostasis, 107(1), 101-109.
Girolami, A., & Scandellari, R. (2006). Inherited prothrombin deficiency: An updated review. Blood Coagulation & Fibrinolysis, 17(6), 445-453.
Rocha, E., & Quintana, L. (2007). Prothrombin gene mutation and thrombophilia: New insights. Journal of Thrombosis and Haemostasis, 5(5), 897-901.
Herrmann, F. H., et al. (2004). Factor II deficiency: Molecular characterization and clinical management. Seminars in Thrombosis and Hemostasis, 30(3), 295-302.
Castaman, G., & Federici, A. B. (2010). Current issues in managing inherited prothrombin deficiency. Current Opinion in Hematology, 17(6), 420-425.
Pattanaik, S., & Rosendaal, F. R. (2009). Prothrombin deficiency and venous thrombosis: A complex relationship. Journal of Thrombosis and Haemostasis, 7(9), 1371-1375.
Oldenburg, J., & Pavlova, A. (2003). Genetic and phenotypic variability in rare coagulation disorders: Focus on prothrombin deficiency. Haemophilia, 9(2), 204-209.
Bianchi, V. E., & Arfè, G. (2010). Vitamin K and its role in coagulation disorders. Thrombosis Research, 125(1), 78-82.
Baglin, T. (2007). Prothrombin complex concentrates in acquired coagulation disorders: When and how to use them. Thrombosis Research, 120(Suppl 1), S39-S43.
Antunes, S. A., & de Paula, E. V. (2013). Diagnosis and treatment of prothrombin deficiency. Blood Reviews, 27(6), 329-334.
Siegal, D. M., & Crowther, M. A. (2013). Prothrombin complex concentrate for urgent reversal of vitamin K antagonists. Chest, 144(5), 1670-1676.
Lippi, G., & Franchini, M. (2013). Inherited thrombophilia: Implications for pregnancy and reproductive health. Seminars in Thrombosis and Hemostasis, 39(1), 98-107.
Alfirevic, A., & Roberts, L. N. (2013). Thrombosis and bleeding in inherited prothrombin disorders. Expert Opinion on Pharmacotherapy, 14(12), 1619-1630
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
https://www.researchgate.net/
https://www.nhs.uk/

Sağlık Bilgisi Paylaş !