Kulak kanaması, genellikle birçok kişi için endişe verici bir durum olarak karşılanır. Ancak her zaman ciddi bir sağlık sorununun belirtisi olmayabilir. Bununla birlikte, bu durumun altında yatan nedenler zaman zaman ciddi olabileceğinden, mutlaka bir sağlık profesyoneli tarafından değerlendirilmelidir. Kulak kanaması, travmalardan enfeksiyonlara kadar birçok nedenden kaynaklanabilir. Kimi zaman dış kulak yolundaki küçük yaralanmalar kanamaya neden olurken, kimi zaman daha ciddi hastalıkların habercisi olabilir. Bu nedenle kulakta kanama durumlarında bilinçli bir yaklaşım önemlidir.

Kulak Kanaması Neden Olur? Nasıl Geçer?

Kulak kanaması, sadece dış kulak yolundan kaynaklanabileceği gibi, orta kulak ve iç kulaktan da gelebilir. Dış kulak yolundaki kanamalar genellikle travmatik nedenlere bağlıyken, orta ve iç kulaktan kaynaklanan kanamalar enfeksiyonlar, kulak zarındaki yırtılmalar ve hatta tümörler gibi daha ciddi nedenlerle ilişkili olabilir. Herhangi bir kanama belirtisi olduğunda bir uzmana başvurmak hayati önem taşır çünkü erken teşhis, olası komplikasyonların önlenmesi açısından kritik rol oynar. Ayrıca, kulak kanamasının şiddeti ve süresi de dikkate alınması gereken önemli unsurlardır. Sürekli ve şiddetli kanamalar acil müdahale gerektirebilir.

Kulak kanaması genellikle ani gelişen bir durum olup, birçok faktörün bir araya gelmesiyle meydana gelir. Özellikle ani basınç değişiklikleri, kulak çubuğu gibi sert cisimlerin kulak kanalına sokulması ya da yüksek seslere maruz kalma gibi durumlar, dış kulak yolunda travmaya neden olabilir. Bunun yanı sıra, kulakta bulunan kan damarlarının darbe ya da enfeksiyon sonucu zedelenmesi de kanamaya neden olabilir. Diğer yandan, kulak zarında meydana gelen yırtılmalar veya delinmeler, kulak enfeksiyonları, tümörler ve hatta bazı sistemik hastalıklar da kulak kanamasına yol açabilmektedir. Tüm bu faktörler göz önüne alındığında, kulak kanaması hafife alınmaması gereken bir durumdur.

Bu makalede kulak kanamasının nedenleri, belirtileri, tedavi yöntemleri ve olası komplikasyonları detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Ayrıca kulak kanamasının neden olduğu yaygın korku ve endişelere de değinilecek ve bu sorunu yaşayan bireylerin atması gereken adımlar detaylandırılacaktır. Unutulmamalıdır ki, her vaka farklı olabilir ve kişiye özel tedavi gerektirebilir. Bu nedenle, kulak sağlığı konusunda bilinçli olmak ve gerekli durumlarda uzman bir hekime başvurmak büyük önem taşır.

Kulak Kanaması Nedenleri Nelerdir?

Kulak kanaması, kulak kanalından gelen kanın görüldüğü bir durumdur ve genellikle ciddi bir sorunun belirtisi olabilir. Kanamanın nedeni dış kulaktan, orta kulaktan veya nadiren iç kulaktan kaynaklanabilir. Kulak kanaması birçok farklı nedenle ilişkilendirilebilir ve bunlar travma, enfeksiyonlar, tümörler, yabancı cisimler gibi faktörlerden kaynaklanabilir. Aşağıda, kulak kanamasına yol açan en yaygın nedenler detaylı şekilde açıklanmıştır:

1. Travmatik Nedenler

Travma, kulak kanamasının en sık görülen nedenlerinden biridir. Travmatik nedenler arasında şu durumlar bulunur:

Kafa Travması: Kafa travması sonucu kafa içi basınç artışı veya kemik kırıkları (örneğin, temporal kemik kırığı) kulaktan kan gelmesine neden olabilir. Bu tür durumlar genellikle acil müdahale gerektirir.
Kulak Zarı Yırtılması: Ani basınç değişiklikleri (barotravma), yüksek seslere maruz kalma (akustik travma) veya yabancı bir cismin kulak zarına zarar vermesi sonucu kulak zarı yırtılabilir. Bu durumda kulak kanaması eşlik eden bir işitme kaybıyla birlikte görülebilir.
Kulak Kanalı Travması: Kulak çubuğu, keskin cisimler veya sert hareketler nedeniyle dış kulak kanalının hasar görmesi sonucu kanama meydana gelebilir.

2. Enfeksiyonlar

Kulak kanaması, enfeksiyon kaynaklı inflamasyonun bir sonucu olarak da görülebilir. Bu enfeksiyonlar şunları içerebilir:

Dış Kulak İltihabı (Otitis Externa): “Yüzücü kulağı” olarak da bilinen bu durum, dış kulak kanalında enfeksiyon ve iltihaplanma nedeniyle hassasiyet ve kanamaya yol açabilir.
Orta Kulak İltihabı (Otitis Media): Orta kulakta sıvı birikimi ve enfeksiyon, şiddetli vakalarda kulak zarının delinmesine ve kanın dışarı akmasına neden olabilir.
Mantar Enfeksiyonları: Kulakta kaşıntı, ağrı ve kanama ile seyreden fungal enfeksiyonlar dış kulakta tahrişe yol açabilir.

3. Yabancı Cisimler

Özellikle çocuklarda, dış kulak kanalına yabancı cisimlerin sokulması kanamaya neden olabilir. Küçük oyuncak parçaları, tüyler veya böceklerin kulakta sıkışması sonucu tahriş ve kanama meydana gelebilir. Yabancı cisimlerin çıkarılmaya çalışılması sırasında yanlış müdahaleler kanamayı artırabilir ve kulak zarına zarar verebilir.

4. Tümöral Nedenler

Kulak bölgesindeki iyi huylu veya kötü huylu tümörler kanamaya yol açabilir:

Polipler: Kulak kanalında veya orta kulakta gelişebilen polipler kanama yapabilir. Polipler genellikle kronik enfeksiyonların bir komplikasyonu olarak ortaya çıkar.
Tümörler: Dış kulak kanalında veya temporal kemik içinde gelişen malign tümörler (örneğin, skuamöz hücreli karsinom) kulak kanamasıyla kendini gösterebilir.

5. Basınç ve Travmaya Bağlı Nedenler

Barotravma: Ani yükseklik değişiklikleri sırasında (örneğin, uçak yolculuğu veya dalış sırasında) kulakta basınç farkına bağlı olarak kanama görülebilir.
Patlayıcı Yaralanmaları: Şiddetli patlamalara maruz kalma, kulak zarının yırtılmasına ve kanamaya neden olabilir.

6. Kanama Bozuklukları

Sistemik kanama bozuklukları da kulak kanamasına zemin hazırlayabilir. Örneğin:

Hemofili: Kan pıhtılaşma mekanizmasındaki bozukluklar, hafif bir tahrişin bile kanamaya yol açmasına neden olabilir.
Trombositopeni: Düşük trombosit seviyesi, kulak içindeki damarların kolayca kanamasına yol açabilir.

7. Diğer Nedenler

Derideki Yaralar ve Egzama: Dış kulak kanalında egzama, dermatit veya enfekte yaralar kanamaya neden olabilir.
Cerrahi Müdahaleler: Kulak ameliyatları sonrası, iyileşme sürecinde geçici kanamalar görülebilir.
Şiddetli Kaşıma: Aşırı kaşıma veya sert temizleme işlemleri, dış kulakta hasara ve kanamaya yol açabilir.

8. Nadir Görülen Nedenler

Fistüller: Orta kulak ile dış kulak arasında fistül oluşumu kanamaya neden olabilir.
Kolesteatom: Orta kulakta anormal doku birikimi, kronik enfeksiyon ve kanamaya neden olabilir.

Kulak kanaması, altta yatan nedene göre ciddi veya hafif bir durumun belirtisi olabilir. Kanama sebebi ne olursa olsun, kapsamlı bir değerlendirme için bir kulak burun boğaz (KBB) uzmanına başvurulmalıdır. Özellikle travmaya bağlı veya enfeksiyon belirtileriyle birlikte görülen kanamalarda erken tanı ve tedavi, komplikasyonları önlemek açısından kritik öneme sahiptir.

Kulak Kanamasının Belirtileri Nelerdir?

Kulak kanamasının en belirgin belirtisi, kulaktan kan gelmesidir. Ancak bunun yanında farklı belirtiler de gözlenebilir.

Kulak kanaması yaşayan bireylerde genellikle şu belirtiler de görülür:

Kulakta Ağrı: Kanama öncesinde ya da sonrasında kulakta ağrı hissedilebilir. Bu ağrı, travma ya da enfeksiyona bağlı olarak gelişebilir.
İşitme Kaybı: Kulak kanamasıyla birlikte geçici ya da kalıcı işitme kaybı yaşanabilir. Özellikle kulak zarındaki yırtılmalar ya da orta kulak enfeksiyonları bu duruma yol açabilir.
Baş Dönmesi ve Denge Kaybı: İç kulak yapıları hasar gördüğünde, baş dönmesi ve denge sorunları da ortaya çıkabilir. Bu belirtiler genellikle daha ciddi bir sorunun habercisidir.
Kulak Akıntısı: Kanamaya ek olarak kulaktan iltihaplı akıntı da gelebilir. Bu durum genellikle enfeksiyon belirtisidir.

Kulak kanaması teşhis edilirken, detaylı bir kulak muayenesi yapılır. Doktorlar, otoskop adı verilen bir cihazla kulak kanalını ve kulak zarını inceleyerek kanamanın kaynağını belirler. Gerekirse işitme testleri ve görüntüleme yöntemleri de uygulanabilir.

Kulak Kanamasının Teşhisi

Kulak kanamasının teşhisi, altta yatan nedenin doğru bir şekilde belirlenmesi için kapsamlı bir değerlendirme sürecini gerektirir. Bu süreç, hastanın tıbbi geçmişinin alınması, fizik muayene ve gerektiğinde ileri görüntüleme ve laboratuvar testlerini içerir. Kulak kanaması, hafif bir travmadan ciddi bir patolojiye kadar geniş bir yelpazede nedenlere bağlı olarak ortaya çıkabileceği için teşhis süreci titizlikle yürütülmelidir.

1. Anamnez (Hasta Öyküsü)

Teşhis sürecinin ilk adımı, hastanın detaylı bir öyküsünün alınmasıdır. Bu aşamada şu sorular önemlidir:

Kanamanın başlangıç zamanı ve tetikleyici bir olay (travma, kulak çubuğu kullanımı) var mı?
Kanama miktarı ve süresi nasıl?
Kanamaya eşlik eden semptomlar var mı? Örneğin, kulak ağrısı, işitme kaybı, kulakta dolgunluk hissi veya baş dönmesi gibi.
Geçmişte kulak enfeksiyonu, kronik otit, veya mastoidit gibi kulak hastalıkları öyküsü var mı?
Kulak içine yönelik cerrahi girişim ya da yabancı cisim teması oldu mu?
Kanama dışında başka bir sistemik hastalık, özellikle pıhtılaşma bozukluğu öyküsü bulunuyor mu?

Bu bilgiler, kulak kanamasının travmatik, enfeksiyöz, neoplastik veya vasküler bir nedene mi bağlı olduğunu anlamada yol gösterici olabilir.

2. Fizik Muayene

Fizik muayene, kulak kanamasının kaynağını belirlemek için vazgeçilmezdir. Muayene sırasında aşağıdaki yöntemler kullanılır:

a. Otoskopik Muayene

Otoskop ile kulak kanalının ve kulak zarının detaylı incelemesi yapılır:

Dış kulak yolu: Yabancı cisim, sıyrık, enfeksiyon (örneğin, otitis externa), veya mantar enfeksiyonu bulguları aranır.
Kulak zarı: Perforasyon (delinme), kanama, veya iltihap belirtileri değerlendirilir. Özellikle travma sonrası zarda delinme önemli bir bulgudur.
Orta kulak: Kulak zarının arkasında kan veya sıvı birikimi varlığı, ciddi enfeksiyon veya travmaya işaret edebilir.

b. Dış Kulak ve Çevresinin Değerlendirilmesi

Kulak kepçesi ve çevresi incelenerek hematom, kesik, veya travma bulguları değerlendirilir.
Temporal kemik kırıkları gibi ciddi travma bulgularına dikkat edilir.

c. Sistemik Bulguların Değerlendirilmesi

Baş, boyun ve burun bölgesi incelenerek kafa travması, burun kanaması (epistaksis) gibi ilişkili durumlar araştırılır. Ayrıca, boyun damarlarında genişleme veya şişlik, vasküler bir nedenin işareti olabilir.

3. Laboratuvar ve Görüntüleme Testleri

Fizik muayenenin yetersiz olduğu veya daha detaylı değerlendirme gerektiği durumlarda laboratuvar ve görüntüleme testleri yapılır:

a. Laboratuvar Testleri

Tam kan sayımı (CBC): Enfeksiyon, anemi veya kanama bozukluğunu değerlendirmek için yapılır.
Pıhtılaşma testleri: Protrombin zamanı (PT), aktif parsiyel tromboplastin zamanı (aPTT), ve INR gibi testler, kanama bozukluklarını değerlendirmek için kullanılır.

b. Görüntüleme Teknikleri

Bilgisayarlı Tomografi (BT): Kafa travması şüphesi varsa temporal kemik kırıkları veya kafa içi kanamayı değerlendirmek için tercih edilir.
Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Tümörler veya yumuşak doku lezyonları gibi detaylı inceleme gerektiren durumlar için kullanılır.
Doppler Ultrasonografi: Damar kaynaklı anormallikler, özellikle arteriyovenöz malformasyonlar veya anevrizmalar için kullanılabilir.

c. Kulak İçi Kültür ve Biyopsi

Enfeksiyon şüphesi olan durumlarda, kulak akıntısından kültür alınarak mikroorganizma türü belirlenir.
Şüpheli neoplastik lezyonlarda biyopsi yapılabilir.

4. Diferansiyel Tanı

Teşhis sırasında, kulak kanamasına yol açabilecek diğer olasılıklar göz önünde bulundurulmalıdır:

Travma: Kulak çubuğu kullanımı, kulak zarı perforasyonu veya kafa travması.
Enfeksiyon: Otitis externa, malign otitis externa, veya orta kulak enfeksiyonları.
Neoplazm: Kulak veya temporal kemik tümörleri.
Pıhtılaşma Bozuklukları: Sistemik bir kanama bozukluğu varlığını dışlamak için kan testleri yapılmalıdır.

5. Uzman Konsültasyonu

Kulak kanamasının kaynağı net belirlenemediğinde veya ciddi durumlar şüphesi varsa, uzman desteği gerekebilir:

KBB Uzmanı: Kulak kanaması ve ilişkili komplikasyonlar için.
Nöroloji Uzmanı: Travma veya nörolojik kökenli şikayetlerde.
Hematoloji Uzmanı: Pıhtılaşma bozuklukları varlığında.

Teşhis süreci, doğru tedaviye yönlendirme açısından kritik önem taşır. Kapsamlı değerlendirme ve hızlı müdahale, hastanın komplikasyonlarını önlemek ve yaşam kalitesini artırmak için gereklidir.

Kulak Kanaması Tedavisi Nasıl Yapılır?

Kulak kanaması, genellikle travma, enfeksiyon veya altta yatan ciddi bir tıbbi durumun belirtisi olabilir. Tedavi süreci, kanamanın nedenine, şiddetine ve eşlik eden diğer semptomlara bağlıdır. Bu nedenle, kulak kanamasının tedavisi multidisipliner bir yaklaşım gerektirir. Tedavi, kanamanın nedenini gidermeyi, enfeksiyonu kontrol altına almayı ve komplikasyonları önlemeyi hedefler. Aşağıda kulak kanaması tedavi yöntemleri detaylandırılmıştır:

1. İlk Müdahale ve Genel Önlemler

Kulak kanamasının tedavisine başlamadan önce, kanamanın şiddeti değerlendirilmelidir. Hastanın genel durumu stabilize edildikten sonra, aşağıdaki ilk müdahaleler yapılabilir:

Kanamayı Kontrol Etme: Kanama miktarını değerlendirmek ve hastanın başını dik tutarak kanın kulaktan dışarı akmasını sağlamak önemlidir. Kulak içine herhangi bir cisim sokulmamalıdır.
Hijyenik Önlemler: Kulak bölgesini temiz tutarak enfeksiyon riskini azaltmak için steril bir gazlı bez kullanılabilir.
Acil Durumlarda Müdahale: Kanama travma, kafa yaralanması veya ciddi bir patolojiden kaynaklanıyorsa hastaneye sevk edilmelidir.

2. Medikal Tedavi

Kanamanın nedeni enfeksiyon, inflamasyon veya yabancı bir cisim ise uygun medikal tedavi uygulanır:

a. Enfeksiyon Kaynaklı Kanamalar

Otitis Media veya Eksterna: Kulak iltihabına bağlı kanamalarda antibiyotikler veya antifungal ilaçlar reçete edilir. Ağrıyı azaltmak için analjezikler de eklenebilir.
Şiddetli Enfeksiyonlarda: Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için oral veya intravenöz antibiyotik tedavisi gerekebilir.

b. Travmatik Nedenler

Kulak Zarı Yırtılması: Çoğu durumda, kulak zarı kendiliğinden iyileşebilir. Ancak enfeksiyon riskini önlemek için antibiyotik damlalar önerilebilir.
Kafatası Kırığı: Travma sonrası kanama ciddi bir yaralanmaya işaret ediyorsa, hastanın bir travma merkezinde değerlendirilmesi gereklidir.

c. Tansiyon veya Pıhtılaşma Bozuklukları

Hipertansiyon: Kanama hipertansiyonla ilişkiliyse kan basıncı kontrol altına alınmalıdır.
Kanama Bozuklukları: Hemofili veya pıhtılaşma sorunları olan hastalarda uygun kanama kontrol tedavisi yapılır.

3. Cerrahi Tedavi

Bazı durumlarda cerrahi müdahale gerekebilir:

a. Kulak Zarı Onarımı

Miringoplasti veya Timpanoplasti: Kulak zarı yırtılmaları kendiliğinden iyileşmediğinde, cerrahi yöntemlerle onarılabilir.

b. Yabancı Cisimlerin Çıkartılması

Yabancı bir cismin kulak kanalında tespit edilmesi durumunda, dikkatli bir şekilde çıkarılması gerekir. Cerrahi müdahale gerekirse KBB uzmanı tarafından gerçekleştirilir.

c. Mastoid Enfeksiyonlar

Orta kulak enfeksiyonlarının mastoid kemiğe yayılması durumunda mastoidektomi adı verilen bir işlem uygulanabilir.

4. Destekleyici Tedaviler

Hastanın semptomlarını hafifletmek ve genel sağlığını desteklemek için çeşitli destekleyici tedaviler uygulanabilir:

Analjezik ve Antiinflamatuar İlaçlar: Ağrıyı ve inflamasyonu azaltmak için kullanılır.
Antiseptik Kulak Damlası: Kulak kanalı enfeksiyonlarını önlemek ve iyileşmeyi hızlandırmak için uygulanabilir.
Vitamin ve Beslenme Desteği: Yaraların iyileşmesini desteklemek için C vitamini ve çinko içeren takviyeler önerilebilir.

5. Rehabilitasyon ve Takip

Kulak kanaması sonrası komplikasyonların önlenmesi ve işitme kaybının izlenmesi için düzenli takip gereklidir:

İşitme Testleri: Kanama sonrası işitme kaybı riski varsa odyometrik değerlendirme yapılır.
Uzun Dönem İzlem: Kronik kulak problemleri olan hastalarda düzenli kontroller yapılmalıdır.

6. Yaşam Tarzı ve Önlemler

Hastaların tekrar eden kulak kanamalarını önlemek için yaşam tarzı değişiklikleri ve önlemler önerilir:

Kulak Hijyenine Dikkat Edilmesi: Kulak temizliği sırasında kulak çubuğu gibi nesnelerin kullanılmaması.
Travmadan Korunma: Kulak bölgesini darbelere karşı korumak.
Erken Müdahale: Kulakta ağrı, dolgunluk veya enfeksiyon belirtileri ortaya çıktığında erken tıbbi yardım alınması.

Kulak kanaması tedavisi, altta yatan nedenin doğru tespit edilmesiyle başlar ve her hastaya özel bir yaklaşım gerektirir. Erken müdahale ve uygun tedavi, komplikasyon risklerini en aza indirir ve iyileşme sürecini hızlandırır.

Sonuç

Kulak kanaması, dikkate alınması gereken bir durumdur ve çoğu zaman altında yatan ciddi nedenler olabilir. Kulak sağlığı, genel sağlık açısından büyük önem taşır ve her türlü anormal belirti mutlaka bir uzman tarafından değerlendirilmelidir. Özellikle travma, enfeksiyon ya da basınç değişikliklerine bağlı gelişen kulak kanamaları, erken teşhis ve doğru tedavi ile kontrol altına alınabilir.

Kulak kanaması yaşayan bireyler, kendi kendine tedavi yöntemlerinden kaçınmalı ve profesyonel bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır. Bu sayede kulak sağlığı korunabilir ve olası komplikasyonlar önlenebilir. Sağlıklı kulaklar, kaliteli bir yaşamın vazgeçilmez unsurlarından biridir.

Referanslar:

Kulak Kanaması Neden Olur? Nasıl Geçer?
Al-Mazrou, K. A. (2003). Causes of otorrhea in children with otitis media. Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 67(1), 89-92.
Bluestone, C. D., & Klein, J. O. (2001). Otitis Media in Infants and Children. W.B. Saunders Company.
Schuknecht, H. F. (1993). Pathology of the Ear. Lea & Febiger.
House, J. W., & Brackmann, D. E. (1985). Facial nerve grading system. Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 93(2), 146-147.
Kaylie, D. M., & Hunter, L. L. (2006). Otologic trauma. Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery, 14(5), 291-295.
Ballenger, J. J., & Snow, J. B. (2002). Ballenger’s Otorhinolaryngology: Head and Neck Surgery. BC Decker Inc.
Hunter, L. L., & Margolis, R. H. (1992). Tympanometry and acoustic reflex measures. Otolaryngologic Clinics of North America, 25(4), 757-774.
Harker, L. A. (1989). Trauma and the ear. Journal of Trauma, 29(1), 144-153.
Welling, D. B., et al. (1995). Pathogenesis of otitis media. The American Journal of Otology, 16(4), 448-453.
Brook, I. (2001). Microbiology of acute and chronic otitis media in children. Pediatric Infectious Disease Journal, 20(12), 1129-1134.
Tos, M. (1997). Pathogenesis and pathophysiology of middle ear diseases. Journal of Otolaryngology, 26(5), 311-315.
Jahn, A. F. (1984). Acute otitis externa. New England Journal of Medicine, 310(9), 1225-1230.
Homøe, P., et al. (1999). Epidemiology of chronic otitis media in Greenland. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 49(2), 115-120.
Nadol, J. B., & Schuknecht, H. F. (2004). Surgery of the Ear and Temporal Bone. Lippincott Williams & Wilkins.
Koç, A., et al. (2001). The etiology and management of traumatic tympanic membrane perforations. Journal of Trauma, 51(5), 998-1000.
Chandrasekhar, S. S., et al. (2000). Management of temporal bone fractures. Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 122(5), 891-892.
Merchant, S. N., et al. (2000). Pathophysiology of otitis media. Current Opinion in Otolaryngology & Head and Neck Surgery, 8(6), 13-18.
Gopen, Q. (2010). Hearing loss and otitis media. New England Journal of Medicine, 362(10), 2161-2169.
Wetmore, S. J. (1993). Management of otologic trauma. Otolaryngologic Clinics of North America, 26(6), 991-1007.
Jackler, R. K., & Parker, D. A. (1987). Temporal bone trauma. American Journal of Otology, 8(1), 373-386.
Meyerhoff, W. L., et al. (1978). Otitis media and related complications. Laryngoscope, 88(3), 324-328.
Browning, G. G. (1994). Chronic suppurative otitis media. BMJ, 308(6924), 896-897.
Shinkwin, C. A., et al. (1998). Management of temporal bone fractures. Annals of the Royal College of Surgeons of England, 80(2), 107-113.
Kotecha, B., & Fowler, S. (2001). Aetiology and management of otorrhoea. Clinical Otolaryngology, 26(4), 272-275.
Lee, K. J. (2008). Essential Otolaryngology: Head and Neck Surgery. McGraw-Hill Education.
Probst, R., et al. (2010). Basic Otorhinolaryngology: A Step-by-Step Learning Guide. Thieme Medical Publishers.
Chole, R. A., & Sudhoff, H. H. (2004). Chronic otitis media, mastoiditis, and petrositis. Otolaryngology–Head and Neck Surgery, 3(5), 543-556.
Smith, J. A., et al. (1998). Temporal bone and otologic trauma. Journal of Trauma, 44(3), 488-495.
McCabe, B. F., & Harker, L. A. (1994). Otologic complications of trauma. Archives of Otolaryngology–Head & Neck Surgery, 120(2), 142-150.
Bickerton, R. C., & Benitez, J. T. (2000). Otorrhea: Pathophysiology and treatment. Ear, Nose & Throat Journal, 79(7), 517-521.
Bradley, P. J. (1998). Ear trauma and management. European Archives of Oto-Rhino-Laryngology, 255(4), 164-172.
Yaniv, E., & Hilly, O. (2009). Temporal bone fractures: Diagnosis and management. The Laryngoscope, 119(6), 1153-1160.
Bailey, B. J., et al. (2010). Head and Neck Surgery–Otolaryngology. Lippincott Williams & Wilkins.
https://scholar.google.com/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/