El Ayak Ağız Hastalığı Belirtileri ve Tedavisi
El ayak ağız hastalığı, özellikle çocuklarda yaygın olarak görülen, viral bir enfeksiyon olarak bilinir. Genellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında yaygınlaşan bu hastalık, çoğunlukla 10 yaş altındaki çocukları etkiler. Fakat yetişkinlerde de nadiren görülmektedir. El ayak ağız hastalığı, Coxsackie virüsünden kaynaklanır ve enfekte olmuş bireylerin tükürük, burun akıntısı veya dışkısı ile temas yoluyla bulaşabilir. En sık görülen belirtiler arasında ağızda yaralar, ellerde, ayaklarda ve bazen kalçada döküntüler yer alır. Hastalık, yüksek bulaşıcılık oranına sahip olduğundan, özellikle çocuklu ailelerin ve okul ortamlarının bu konuda bilgi sahibi olması oldukça önemlidir.
Sağlık Bilgisi İçeriği
El Ayak Ağız Hastalığı Belirtileri ve Tedavisi
Hastalığın semptomları genellikle hafif ve kendiliğinden geçer, ancak bazı vakalarda şiddetli ağız yaraları, yüksek ateş ve halsizlik görülebilir. El ayak ağız hastalığına yakalanan bir çocuk genellikle birkaç gün içinde iyileşir, ancak virüsle temas etmiş olabileceği diğer kişilere hastalığı bulaştırma riski taşır. Bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde ise hastalık daha uzun sürebilir ve daha ciddi belirtiler gösterebilir. Bu nedenle, bu hastalığın nasıl önleneceği, tedavi edileceği ve hastalığın ne kadar süreyle bulaşıcı olabileceği konusunda detaylı bilgiye sahip olmak önemlidir.
El ayak ağız hastalığının yayılmasını önlemenin en etkili yolu, hijyen kurallarına dikkat etmektir. Özellikle çocukların ellerini sık sık yıkamaları, hastalığın yayılma hızını büyük ölçüde azaltabilir. Ayrıca, hastalığa yakalanan kişilerin kalabalık ortamlardan uzak durması ve izole olması, enfeksiyonun diğer bireylere bulaşmasını engellemek adına kritik bir rol oynar. Bu hastalığın bulaşıcılığı özellikle ilk hafta içinde yüksektir ve virüs, hastalık belirtileri kaybolsa bile birkaç hafta boyunca dışkı yoluyla atılmaya devam edebilir. Bu nedenle hijyenin önemi, hastalık süresince ve sonrasında da devam etmeli, hastalar mümkün olduğunca temas etmemeye özen göstermelidir.
Son yıllarda, el ayak ağız hastalığının daha yaygın hale gelmesi ve dünya genelinde rapor edilen vakaların artışı, bu konunun üzerinde durulmasını gerekli kılmaktadır. Pek çok ebeveyn, bu hastalığın belirtileri ve tedavi yolları hakkında yeterli bilgiye sahip değildir. Bu da hastalığın daha hızlı yayılmasına ve enfeksiyon riskinin artmasına neden olabilir. Dolayısıyla, bu makale aracılığıyla el ayak ağız hastalığının nedenleri, semptomları, tedavi yöntemleri ve önleme stratejileri hakkında kapsamlı bir bilgi sunmayı amaçlıyoruz. Aynı zamanda hastalıkla ilgili bilinmesi gereken detayları da analiz edeceğiz.
El Ayak Ağız Hastalığı Nedir?
El ayak ağız hastalığı (EAH), özellikle küçük çocukları etkileyen ve enterovirüslerin bir türü olan Coxsackie virüsü tarafından tetiklenen bir enfeksiyondur. Hastalık, genellikle 5 yaş altındaki çocuklarda yaygın olarak görülmekle birlikte, yetişkinlerde de nadiren gözlemlenebilir. El ayak ağız hastalığı adını, hastaların ellerinde, ayaklarında ve ağızlarında meydana gelen tipik döküntülerden alır. Bunun yanı sıra, hastalığın diğer belirtileri de ağızda çıkan yaralar ve bazen de yüksek ateş ile kendini gösterir.
Hastalığın en belirgin özelliği, vücutta görülen kırmızı kabarcıklardır. Bu kabarcıklar özellikle ellerin iç yüzeyinde, ayakların altında ve ağız içinde görülür. Bazı durumlarda, kalça bölgesinde de benzer döküntüler ortaya çıkabilir. Bu döküntüler genellikle kaşıntıya neden olur ve çocuklarda huzursuzluğa yol açabilir. Ancak bu kabarcıklar genellikle birkaç gün içinde kendi kendine iyileşir. Ağız içinde çıkan yaralar ise yemek yemeyi zorlaştırabilir ve bu durum çocukların iştahsız olmasına neden olabilir.
El Ayak Ağız Hastalığı Belirtileri
El ayak ağız hastalığının belirtileri, virüsün vücuda girmesinden yaklaşık 3 ila 7 gün sonra ortaya çıkar. Bu süreye kuluçka dönemi denir ve bu dönemde kişi virüsü başka insanlara bulaştırabilir. Semptomlar genellikle hafif başlar, ancak birkaç gün içinde daha belirgin hale gelir. Hastalığın belirtileri çeşitlilik gösterir ve her bireyde farklı şiddette görülebilir. Ancak tipik belirtiler aşağıda detaylandırılmıştır:
1. Ateş
El ayak ağız hastalığının ilk ve en yaygın belirtisi ateştir. Ateş genellikle enfeksiyonun ilk belirtisi olarak ortaya çıkar ve genellikle 38-39°C arasında değişir. Çocuklar, ateş nedeniyle huzursuz ve halsiz olabilir. Ateşin ortaya çıkışı, vücudun virüse karşı bir savunma mekanizması geliştirdiğinin bir işaretidir. Ateş, birkaç gün sürebilir ve bu süreçte hastanın diğer belirtilerle karşılaşması olasıdır.
2. Boğaz Ağrısı ve Yutkunma Zorluğu
Ateşten sonra gelen bir diğer yaygın belirti boğaz ağrısıdır. Hastalar, özellikle yutkunma sırasında şiddetli bir ağrı hissederler. Boğaz ağrısı genellikle ağız içinde oluşan yaralarla birleşir, bu da yemek yeme ve su içme gibi temel aktiviteleri zorlaştırabilir. Çocuklar bu dönemde yemek yemeyi reddedebilir, bu da ek bir sorun yaratabilir. Yeterli sıvı alımı, boğaz ağrısının ve ağız yaralarının etkisini hafifletmek açısından önemlidir.
3. Ağız Yaraları (Oral Lezyonlar)
El ayak ağız hastalığının en tipik belirtilerinden biri de ağız içinde oluşan yaralardır. Bu yaralar, özellikle dil, yanak içi ve damak gibi ağız içi yüzeylerde ortaya çıkar. Yaralar genellikle küçük kırmızı kabarcıklar şeklindedir ve birkaç gün içinde patlayarak açık yaralara dönüşür. Ağız yaraları oldukça acı vericidir ve çocukların yemek yemesini, sıvı tüketmesini zorlaştırır. Ağız yaraları, hastalığın en rahatsız edici belirtilerinden biridir ve iyileşmesi genellikle 5-7 gün sürer.
4. Döküntüler ve Kabarcıklar
El ayak ağız hastalığının adını aldığı bu belirti, eller, ayaklar ve bazen de kalça bölgesinde görülen döküntü ve kabarcıklardır. Bu döküntüler genellikle küçük kırmızı noktalar halinde başlar, daha sonra sıvı dolu kabarcıklara dönüşür. Kabarcıklar genellikle avuç içlerinde ve ayak tabanlarında yoğunlaşır. Döküntüler kaşıntıya neden olabilir, ancak genellikle 7-10 gün içinde iyileşir ve iz bırakmadan kaybolur. Bazı vakalarda, kabarcıklar patlayabilir ve açık yaralar oluşturabilir. Bu durum, enfeksiyon kapma riskini artırabilir; bu yüzden kabarcıkların temiz tutulması ve kaşınmaması önemlidir.
5. Yorgunluk ve Halsizlik
Hastalığın diğer belirtileriyle birlikte, enfekte olan bireylerde genellikle genel bir halsizlik ve yorgunluk hissi ortaya çıkar. Bu durum, vücudun enfeksiyonla savaşırken enerji kaybetmesiyle ilişkilidir. Çocuklar genellikle daha uykulu ve huzursuz hale gelir. Yorgunluk, hastalığın akut döneminde daha belirgin olabilir ve semptomlar hafifledikçe azalmaya başlar.
6. İştahsızlık
Ağız içinde oluşan yaralar ve boğaz ağrısı, çocuklarda yemek yeme isteksizliğine neden olabilir. İştahsızlık, özellikle küçük çocuklarda hastalığın yaygın belirtilerinden biridir. Ağız içindeki yaralar nedeniyle katı gıdalar yemek acı verici olabilir, bu da çocuğun sıvı gıdalara yönelmesine neden olur. Bu dönemde bol sıvı alımına dikkat edilmesi, dehidrasyon riskini önlemek açısından kritiktir.
7. Burun Akıntısı ve Soğuk Algınlığı Benzeri Belirtiler
Bazı hastalarda, el ayak ağız hastalığı başlangıcında burun akıntısı, hafif öksürük ve boğazda rahatsızlık gibi soğuk algınlığına benzer belirtiler de görülebilir. Bu semptomlar genellikle hafif seyreder ve kısa sürede geçer, ancak hastalığın ilk aşamalarında görülebilecek belirtiler arasında yer alır.
8. İshal ve Kusma
Nadir de olsa, bazı hastalarda ishal ve kusma gibi sindirim sistemi rahatsızlıkları gözlemlenebilir. Bu semptomlar genellikle virüsün vücutta daha yaygın bir etki gösterdiği durumlarda ortaya çıkar. Çocukların sıvı kaybına uğramaması için bu dönemde özellikle sıvı alımına dikkat edilmelidir.
9. Baş Ağrısı ve Kas Ağrıları
Ateş ve genel hastalık haliyle birlikte, baş ağrısı ve kas ağrıları da yaygın olarak görülür. Çocuklar, vücutlarının farklı bölgelerinde ağrı hissedebilir ve genellikle bu ağrılar huzursuzluk yaratır. Bu ağrılar da hastalığın akut döneminde daha yoğun hissedilir ve genellikle hastalığın ilerleyen günlerinde hafifler.
10. Kalçada ve Genital Bölgede Döküntüler
Bazı vakalarda, el ve ayak dışında kalça bölgesinde ve nadiren genital bölgede de döküntüler ortaya çıkabilir. Bu döküntüler, genellikle küçük kırmızı noktalar şeklinde başlar ve hastalığın ilerlemesiyle kabarcıklara dönüşebilir. Bu bölgelerdeki döküntüler de genellikle birkaç gün içinde kaybolur.
Belirtilerin Şiddeti ve Süresi
El ayak ağız hastalığının belirtileri genellikle 7 ila 10 gün arasında sürer. Hafif vakalarda hastalık kendiliğinden iyileşir ve herhangi bir komplikasyon yaşanmaz. Ancak bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde belirtiler daha uzun sürebilir ve daha şiddetli olabilir. Ayrıca, hastalık sırasında görülen ağız yaraları ve döküntüler iyileşse bile, hastanın vücudu virüsü birkaç hafta daha taşıyabilir ve dışkı yoluyla atabilir.
Komplikasyonlar
El ayak ağız hastalığı genellikle hafif seyreder ve ciddi komplikasyonlar nadiren görülür. Ancak bazı nadir durumlarda menenjit (beyin zarı iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı) veya kalp kası iltihabı gibi ciddi komplikasyonlar ortaya çıkabilir. Bu tür komplikasyonlar, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde daha sık gözlemlenir. Bu belirtiler arasında şiddetli baş ağrısı, bilinç bulanıklığı, kasılmalar veya uzun süreli ateş sayılabilir. Bu tür durumlarda, hemen tıbbi yardım alınması gereklidir.
Bulaşma Yolları
El ayak ağız hastalığı son derece bulaşıcıdır. Virüs, enfekte olmuş bireylerin burun salgısı, tükürüğü, dışkısı ya da vücut sıvılarıyla temas yoluyla yayılabilir. Özellikle kreş, okul gibi kalabalık ortamlarda bu virüsün hızla yayılma riski bulunmaktadır. Hastalığın bulaşma yolları şunlardır:
- Yakın temas: Hasta bireyle yakın temas (öpüşme, sarılma vb.) hastalığın hızla yayılmasına neden olabilir.
- Eşyaların paylaşılması: Enfekte bireylerin kullandığı kaşık, çatal, bardak gibi kişisel eşyalarla temas, hastalığın bulaşmasına yol açabilir.
- Hijyen eksikliği: Ellerini düzgün yıkamayan bireyler, virüsü dokundukları yüzeylere bulaştırabilir. Ayrıca enfekte olmuş bireylerin temas ettiği oyuncaklar, kitaplar gibi nesneler de hastalığın yayılmasına sebep olabilir.
Tanısı
El ayak ağız hastalığının tanısı, genellikle fiziksel muayene ile konulur. Doktorlar, hastalığın tipik belirtilerine (döküntüler ve ağız yaraları) bakarak tanıyı koyarlar. Bununla birlikte, bazı durumlarda virüsü doğrulamak için laboratuvar testleri yapılabilir. Ancak bu testler genellikle yalnızca şüpheli vakalarda veya bağışıklık sistemi zayıf olan hastalarda gereklidir.
El Ayak Ağız Hastalığı Tedavisi
El ayak ağız hastalığı (EAH), viral bir enfeksiyon olduğu için spesifik bir antiviral tedavisi yoktur. Bununla birlikte, semptomları hafifletmeye ve hastalığın etkilerini en aza indirmeye yönelik çeşitli tedavi yöntemleri uygulanabilir. Çoğu vakada hastalık kendi kendine geçer, ancak belirtileri hafifletmek ve komplikasyonları önlemek için bazı adımlar atılabilir. Tedavi genellikle hastalığın semptomlarına odaklanır ve hastaların iyileşme sürecini desteklemeye yöneliktir.
1. Ateş ve Ağrı Yönetimi
Hastalığın ilk günlerinde görülen yüksek ateş ve ağrı, çocuklarda huzursuzluğa ve rahatsızlığa yol açabilir. Ateş ve ağrıyı hafifletmek için şu ilaçlar kullanılabilir:
- Parasetamol (Asetaminofen): Parasetamol, el ayak ağız hastalığından kaynaklanan hafif ve orta dereceli ağrıyı hafifletmek ve ateşi düşürmek için yaygın olarak kullanılır. Çocuklar için uygun dozajlar, doktor tavsiyesiyle belirlenmelidir.
- İbuprofen: İbuprofen, parasetamole alternatif olarak kullanılan bir ağrı kesicidir ve aynı zamanda iltihaplanmayı azaltıcı özelliklere sahiptir. Ancak, ibuprofen bazı viral enfeksiyonlarda komplikasyonlara yol açabileceğinden, çocuk doktoru tarafından onaylanmadan kullanılmamalıdır.
Bu ilaçlar, hastalığın getirdiği rahatsızlıkları hafifletmekle birlikte, virüsü tedavi etmez. Ateş ve ağrı için kullanılan bu ilaçlar, hastaların daha rahat bir iyileşme süreci geçirmesine yardımcı olur.
2. Ağız Yaraları ve Boğaz Ağrısının Hafifletilmesi
Ağız içinde çıkan yaralar ve boğaz ağrısı, özellikle çocuklarda yemek yeme ve su içme gibi temel ihtiyaçları zorlaştırabilir. Ağız yaralarının ve boğaz ağrısının hafifletilmesi için şu yöntemler önerilir:
- Tuzlu su ile gargara: Boğaz ağrısı ve ağız içindeki yaraları hafifletmek için tuzlu suyla yapılan gargara oldukça etkili bir yöntemdir. Tuzlu su, hem enfeksiyonun yayılmasını engeller hem de yaraların iyileşme sürecini hızlandırır. Ancak küçük çocuklar tuzlu su ile gargara yapamayabilirler, bu nedenle daha büyük çocuklar için önerilir.
- Soğuk yiyecek ve içecekler: Ağız yaralarının neden olduğu ağrıyı hafifletmek için soğuk içecekler, dondurma gibi yumuşak ve soğuk yiyecekler tercih edilebilir. Soğuk gıdalar, ağızdaki yaralara bağlı ağrıyı azaltabilir.
- Ağrı kesici spreyler veya jeller: Eczanelerde satılan ve doğrudan ağız yaralarına uygulanan ağrı kesici spreyler ve jeller, ağız içindeki yaraları uyuşturarak ağrıyı hafifletir. Bu ürünlerin kullanımı, ağız yaraları nedeniyle zorlanan çocuklar için özellikle faydalı olabilir.
3. Sıvı Alımını Artırma
El ayak ağız hastalığına yakalanan bireyler, ağız yaraları ve boğaz ağrısı nedeniyle yemek yemek istemeyebilir ve bu durum sıvı kaybına yol açabilir. Özellikle çocuklarda sıvı alımı büyük önem taşır. Yeterince su içmemek, hastalığın iyileşme sürecini uzatabilir ve dehidrasyona (sıvı kaybına) neden olabilir. Sıvı alımını artırmak için şu öneriler yapılabilir:
- Bol su içilmesi: Hastaların yeterli miktarda su içmesi, dehidrasyonu önlemek için kritik öneme sahiptir.
- Sıvı bazlı gıdalar: Çorba, meyve suyu, yoğurt gibi sıvı bazlı gıdalar, sıvı alımını destekler ve besin ihtiyaçlarını karşılamaya yardımcı olabilir.
- Elektrolit içeren sıvılar: Dehidrasyonu önlemek için eczanelerde bulunan elektrolit içeren sıvılar da kullanılabilir. Bu sıvılar, vücuttaki sıvı dengesini koruyarak hastanın daha hızlı toparlanmasını sağlar.
4. Döküntü ve Kaşıntı Yönetimi
El ayak ağız hastalığının en belirgin özelliklerinden biri, el ve ayaklarda ortaya çıkan döküntülerdir. Bu döküntüler bazen kaşıntıya neden olabilir. Kaşıntıyı hafifletmek için şunlar yapılabilir:
- Serin kompres uygulaması: Döküntülerin olduğu bölgelere soğuk kompres uygulanması, kaşıntıyı ve rahatsızlık hissini hafifletebilir. Bu yöntem, çocukların rahatlamasına yardımcı olabilir.
- Kaşıntı önleyici kremler: Eczanelerde satılan antihistaminik kremler veya losyonlar, döküntülerin neden olduğu kaşıntıyı hafifletebilir. Bu kremler, cildin rahatlamasına yardımcı olur ve hastaların rahat bir uyku çekmesine olanak sağlar.
- Tırnakların kısa kesilmesi: Çocuklar döküntüleri kaşıyarak ciltte enfeksiyon riskini artırabilirler. Bu yüzden tırnakların kısa kesilmesi ve kaşıntının önlenmesi önemlidir. Ciltte açılmalar ve enfeksiyon riskini azaltmak için çocukların kaşınmaması gerektiği anlatılmalıdır.
5. İstirahat ve İzolasyon
El ayak ağız hastalığı, virüs kaynaklı bir enfeksiyon olduğu için vücudun dinlenmeye ve bağışıklık sisteminin enfeksiyonla savaşmasına ihtiyacı vardır. Bu yüzden hastaların bol bol dinlenmesi ve aşırı fiziksel aktiviteden kaçınmaları önerilir. İstirahat, iyileşme sürecini hızlandırarak vücudun enfeksiyonu yenmesine yardımcı olur.
Ayrıca, hastalığın çok bulaşıcı olduğu göz önüne alındığında, enfekte bireylerin kalabalık ortamlardan uzak durması ve diğer insanlarla temastan kaçınması gereklidir. El ayak ağız hastalığı genellikle ilk hafta boyunca en bulaşıcı dönemindedir. Bu süre zarfında hastaların okula veya işe gitmemesi, bulaşmayı önlemek için kritik bir adımdır.
6. Hijyen Kurallarına Dikkat Etmek
El ayak ağız hastalığı son derece bulaşıcı olduğundan, hijyen kurallarına dikkat etmek hem hastalığın başkalarına yayılmasını önlemek hem de enfekte bireylerin yeniden enfekte olmasını engellemek açısından önemlidir. Aşağıdaki hijyen önerileri dikkate alınmalıdır:
- Elleri sık sık yıkamak: Virüs, dışkı yoluyla atılabileceğinden ellerin sık sık sabun ve su ile yıkanması büyük önem taşır. Özellikle tuvalet kullanımı sonrasında ve yemeklerden önce ellerin iyice temizlenmesi gerekir.
- Yüzeylerin ve eşyaların dezenfekte edilmesi: Virüs, enfekte kişilerin temas ettiği yüzeylerde ve nesnelerde bir süre canlı kalabilir. Bu yüzden oyuncaklar, masalar, kapı kolları gibi sık dokunulan yüzeyler düzenli olarak dezenfekte edilmelidir.
- Hasta kişilerin izole edilmesi: Hasta çocuklar, el ayak ağız hastalığı süresince okula veya kreşe gönderilmemelidir. Aynı şekilde yetişkinler de iş yerinden uzak durmalı ve mümkünse evde izole bir ortamda kalmalıdır.
7. Alternatif Tedavi Yöntemleri
Bazı ebeveynler ve yetişkinler, el ayak ağız hastalığının belirtilerini hafifletmek için doğal veya alternatif tedavi yöntemlerine başvurabilir. Ancak bu yöntemlerin etkinliği bilimsel olarak kanıtlanmamış olabilir, bu yüzden doktor tavsiyesi alınmadan kullanılmamalıdır. Yine de bazı ebeveynler, aşağıdaki yöntemleri semptomları hafifletmek için deneyebilirler:
- Bitki çayları: Papatya, adaçayı gibi bitki çayları, ağız yaralarını yatıştırabilir ve boğaz ağrısını hafifletebilir. Bu çaylar, özellikle ağız yaralarının neden olduğu rahatsızlığı azaltabilir.
- Bal ve zerdeçal: Özellikle boğaz ağrısı olan yetişkinlerde, bal ve zerdeçal karışımı doğal bir anti-inflamatuar etki sağlayabilir. Ancak bal, 1 yaşından küçük çocuklar için önerilmemektedir.
El Ayak Ağız Hastalığından Korunma Yolları
El ayak ağız hastalığının aşısı olmamakla birlikte, bazı basit önlemlerle hastalığın yayılma riski azaltılabilir. Özellikle kalabalık ortamlarda yaşayan veya çalışan bireylerin bu önlemlere dikkat etmesi, enfeksiyon riskini minimize edebilir.
- El hijyenine dikkat etmek: Ellerin sık sık sabun ve suyla yıkanması, virüsün yayılmasını önlemek açısından en önemli adımdır.
- Hasta bireylerle temastan kaçınmak: El ayak ağız hastalığına yakalanmış bireylerle yakın temastan kaçınmak hastalığın bulaşma riskini azaltır.
- Ortak eşyaların kullanılmaması: Kaşık, çatal, havlu gibi kişisel eşyaların paylaşılmaması hastalığın yayılmasını önler.
- Kalabalık ortamlarda dikkatli olmak: Kreş, okul gibi ortamlarda çocukların birbirleriyle yakın temasını minimize etmek, hastalığın yayılmasını önlemek açısından önemlidir.
El Ayak Ağız Hastalığı ve COVİD-19 Arasındaki Farklar
El ayak ağız hastalığı ve COVID-19, farklı virüsler tarafından tetiklenen hastalıklardır ve semptomları arasında büyük farklar vardır. Örneğin, COVID-19 genellikle solunum yolları ile ilgili şikayetlere neden olurken, el ayak ağız hastalığı ağırlıklı olarak deri döküntüleri ve ağız yaralarına yol açar. Bununla birlikte, her iki hastalık da temas yoluyla bulaşabilir ve her iki hastalık için de hijyen kurallarına dikkat etmek bulaşmayı önlemek açısından kritik öneme sahiptir.
Sonuç
El ayak ağız hastalığı, özellikle çocuklarda yaygın olarak görülen viral bir enfeksiyondur. Hastalık genellikle hafif seyirli olsa da, belirtilerini iyi tanımak ve bulaşmayı önlemek için gerekli önlemleri almak büyük önem taşır. Hijyen kurallarına dikkat ederek ve hasta bireylerle teması sınırlayarak bu hastalığın yayılma riskini en aza indirmek mümkündür. Bu makalede belirtilen tedavi ve korunma yöntemlerini dikkate alarak, el ayak ağız hastalığına karşı bilinçli bir yaklaşım sergilemek, toplum sağlığı açısından oldukça önemlidir.
Referanslar:
- El Ayak Ağız Hastalığı Belirtileri ve Tedavisi
- Mayo Clinic, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC), “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- World Health Organization (WHO), “Viral Infections in Children”
- American Academy of Pediatrics, “Infectious Diseases”
- Healthline, “What You Need to Know About Hand, Foot, and Mouth Disease”
- WebMD, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- Johns Hopkins Medicine, “Coxsackie Virus Infections”
- KidsHealth, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- Cleveland Clinic, “Hand, Foot, and Mouth Disease Symptoms”
- National Institutes of Health (NIH), “Viral Skin Infections”
- Harvard Health Publishing, “Hand, Foot, and Mouth Disease in Children”
- DermNet NZ, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- MedlinePlus, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- The Journal of Infectious Diseases, “Coxsackie Virus and Hand, Foot, and Mouth Disease”
- Merck Manual, “Hand, Foot, and Mouth Disease”
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hand-foot-and-mouth-disease/symptoms-causes/syc-20353035
- https://www.nhs.uk/conditions/hand-foot-mouth-disease/
