Bilgisayarlı Tomografi Nedir? (BT) 7 Uygulama Alanı
Bilgisayarlı tomografi, yaygın olarak BT olarak bilinir, modern tıbbın en önemli teşhis araçlarından biridir. İlk olarak 1970’lerde tanıtılan BT, tıpta devrim niteliğinde bir gelişme olarak kabul edilmiştir. BT, röntgen ışınlarını kullanarak vücudun iç yapılarının detaylı görüntülerini oluşturur. Bu teknoloji, geleneksel röntgenlerden çok daha karmaşık ve ayrıntılı görüntüler sağlayarak doktorların hastalıkları daha hızlı ve daha doğru bir şekilde teşhis etmelerine olanak tanır. Bugün, BT’nin sağlık hizmetlerinde vazgeçilmez bir araç haline gelmesi, onun ne kadar etkili ve güvenilir olduğunun bir göstergesidir.
Sağlık Bilgisi İçeriği
Bilgisayarlı Tomografi Nedir? (BT) 7 Uygulama Alanı
BT taramaları, vücudun birçok bölgesinin detaylı görüntülerini oluşturabilir. Örneğin, beyin, akciğerler, kalp, karaciğer ve diğer organların taramaları, hastalıkların ve yaralanmaların tanısında son derece faydalıdır. Bu görüntüleme tekniği, kanser, travma, enfeksiyon ve diğer birçok ciddi sağlık sorununu tespit etmek için kullanılır. BT’nin en büyük avantajlarından biri, hızlı ve doğru teşhis sağlayabilmesidir. Bir hastanın sağlık durumu hakkında ayrıntılı bilgi sağlayarak, tedavi planlarının belirlenmesinde önemli bir rol oynar.
Bilgisayarlı Tomografi, sağlık sektöründe hem teşhis hem de tedavi planlaması için yaygın olarak kullanılmaktadır. Cerrahi müdahaleler öncesi, doktorlar BT taramaları kullanarak ameliyat planlarını daha doğru bir şekilde yapabilirler. Ayrıca, BT’nin kullanımı sadece tıbbi alanda sınırlı kalmaz; endüstriyel uygulamalarda da yaygın olarak kullanılmaktadır. Örneğin, malzeme bilimi, arkeoloji ve jeoloji gibi alanlarda da BT, nesnelerin iç yapısını analiz etmek için kullanılmaktadır.
Ancak, BT’nin yaygın kullanımı bazı soruları da beraberinde getirir. Özellikle radyasyon maruziyeti, BT taramalarıyla ilgili en büyük endişelerden biridir. BT taramalarında kullanılan röntgen ışınları, vücuttaki hücreler üzerinde hasar bırakabilir ve bu durum kanser riskini artırabilir. Ancak modern BT cihazları, radyasyon dozlarını minimuma indirgeyerek bu riski en aza indirir. Ayrıca, bilgisayarlı tomografinin faydaları genellikle risklerinden çok daha ağır basar, bu da onu tıp alanında vazgeçilmez bir araç yapar.
Bilgisayarlı Tomografinin Tarihçesi ve Gelişimi
Bilgisayarlı Tomografi’nin kökeni, 20. yüzyılın ortalarına kadar uzanır. İlk BT tarayıcısı, 1971 yılında Godfrey Hounsfield ve Allan Cormack tarafından geliştirildi. Hounsfield ve Cormack’in çalışmaları, 1979 yılında Nobel Tıp Ödülü ile onurlandırıldı. İlk BT tarayıcıları oldukça yavaştı ve düşük çözünürlüklü görüntüler sağlıyordu, ancak teknoloji hızla ilerledi. 1980’ler ve 1990’lar boyunca BT tarayıcıları hem hız hem de çözünürlük açısından büyük gelişmeler gösterdi. Günümüzde kullanılan BT tarayıcıları, vücudun ince kesitlerinin yüksek çözünürlüklü görüntülerini saniyeler içinde sağlayabilir.
Bilgisayarlı Tomografinin gelişimi, tıpta birçok alanda yeniliklere kapı açtı. Örneğin, manyetik rezonans görüntüleme (MRI) ve pozisyon emisyon tomografisi (PET) gibi diğer görüntüleme teknikleri ile birlikte kullanıldığında, hastalıkların daha kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi mümkün hale geldi. BT’nin zamanla gelişen bir diğer önemli yönü de, üç boyutlu (3D) görüntüleme yetenekleridir. 3D BT taramaları, cerrahların ve diğer tıbbi uzmanların hastaların anatomisini daha iyi anlamalarına olanak tanır, bu da daha doğru tedavi planlamalarına yardımcı olur.
BT teknolojisinin bir diğer büyük adımı ise spiral veya helikal BT’nin geliştirilmesidir. Spiral BT, vücudun etrafında dönen bir X-ışını tüpü ve hareket eden bir masa kullanarak sürekli olarak veri toplar. Bu yöntem, geleneksel BT’ye göre çok daha hızlıdır ve yüksek kaliteli, detaylı görüntüler sağlar. Spiral BT, özellikle acil durumlarda, örneğin beyin kanaması veya akciğer embolisi gibi durumlarda, hızlı tanı koyma imkanı sunar.
Bilgisayarlı Tomografi’nin günümüzdeki gelişimi, yapay zeka (AI) ve makine öğrenimi (ML) gibi ileri teknolojilerin entegrasyonu ile devam etmektedir. Bu teknolojiler, BT görüntülerinin daha hızlı ve daha doğru bir şekilde analiz edilmesine yardımcı olur. Özellikle, AI destekli BT sistemleri, doktorlara tanı koymada önemli bir yardımcı araç olarak hizmet vermektedir. Bu sistemler, hastalıkların erken evrede tespit edilmesine olanak tanır ve bu da hastaların tedavi süreçlerini olumlu yönde etkiler.
Bilgisayarlı Tomografinin Uygulama Alanları
1. Tıbbi Tanı ve Görüntüleme
Bilgisayarlı tomografi (BT), tıbbi tanıda en sık kullanılan görüntüleme yöntemlerinden biridir. Yüksek çözünürlüklü kesit görüntüleri sayesinde vücudun hemen hemen her bölgesi detaylı bir şekilde incelenebilir. Uygulama alanlarından bazıları şunlardır:
- Beyin ve Sinir Sistemi Hastalıkları: İnme, beyin tümörleri, kanama, anevrizmalar ve sinir sistemi hastalıklarının tanısında sıklıkla kullanılır. Özellikle acil durumlarda hızlı tanı koyma yeteneği önemlidir.
- Göğüs Hastalıkları: Akciğer kanseri, zatürre, akciğer embolisi ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi hastalıkların teşhisinde etkin bir yöntemdir.
- Karın ve Pelvik Bölge Hastalıkları: Karaciğer, böbrekler, pankreas ve diğer iç organların durumunu değerlendirmek için sıkça tercih edilir. Apandisit, safra taşı ve karaciğer yağlanması gibi durumlarda teşhis koymada yardımcıdır.
- Kemik ve Eklem Hastalıkları: Kırıklar, çıkıklar, osteoporoz ve kemik tümörleri gibi durumların görüntülenmesinde hassas sonuçlar sağlar.
2. Onkoloji ve Kanser Tanısı
Bilgisayarlı tomografi, kanser teşhisinde ve tedavi sürecinde önemli bir araçtır. Özellikle şu alanlarda etkin bir şekilde kullanılır:
- Tümör Tespiti: Vücuttaki tümörlerin boyutunu, yerini ve yayılımını belirlemede kullanılır.
- Tedavi Planlama: Radyoterapi veya cerrahi müdahaleler için detaylı bir yol haritası oluşturmak amacıyla kullanılır.
- Metastaz Takibi: Kanserin diğer organlara yayılıp yayılmadığını değerlendirmeye yardımcı olur.
3. Travma ve Acil Durumlar
Acil tıbbi müdahalelerde BT’nin hızlı sonuç verme yeteneği hayati önem taşır. Yaygın kullanım alanları:
- Kafa Travmaları: Kafa içi kanamalar, kırıklar veya beyin ödemi gibi durumların hızlı tespitinde kullanılır.
- Toraks Travmaları: Kaburga kırıkları, akciğer hasarları ve iç kanamaların değerlendirilmesinde etkilidir.
- Karın ve Pelvis Yaralanmaları: İç organ hasarlarının tespiti için idealdir.
4. Kardiyovasküler Sistem Görüntüleme
Bilgisayarlı tomografi, kalp ve damar hastalıklarının teşhisinde giderek daha fazla kullanılmaktadır. Uygulama alanları:
- Koroner Arter Hastalıkları: Koroner arterlerin daralma veya tıkanma durumlarını değerlendirmek için BT anjiyografi yapılır.
- Aort Anevrizması: Aort damarındaki genişlemeleri ve yırtılmaları tespit etmekte kullanılır.
- Pulmoner Emboli: Akciğer damarlarında pıhtı olup olmadığını belirlemek için tercih edilir.
5. Rehberli Müdahaleler ve Tedavi
Bilgisayarlı tomografi, yalnızca teşhis değil, aynı zamanda tedavi süreçlerinde de rehberlik eder. Bu uygulamalar:
- Biyopsi Rehberliği: İğne biyopsisi yapılırken doğru bölgeye ulaşmak için BT görüntüleri kullanılır.
- Tümör Ablasyonu: Isı, radyofrekans veya kriyojenik yöntemlerle tümörlerin yok edilmesinde BT rehberliği sağlanır.
- Drenaj İşlemleri: Enfekte sıvıların veya apselerin boşaltılmasında yardımcı olur.
6. Pediatrik Uygulamalar
Çocuklarda hastalıkların tanısında Bilgisayarlı tomografi, hızlı görüntüleme sağlayarak avantaj sunar. Düşük doz protokolleri sayesinde radyasyon maruziyeti minimuma indirilmeye çalışılır. Kullanım alanları:
- Doğumsal Anomaliler: Kalp, beyin ve iç organlardaki doğuştan gelen bozuklukların teşhisi.
- Travma: Çocuklardaki kafa ve karın travmalarının değerlendirilmesi.
- Nadir Hastalıklar: Pediatrik onkoloji ve genetik bozuklukların tanısında destek sağlar.
7. Araştırma ve Geliştirme
Bilgisayarlı tomografi, klinik araştırmalar ve tıbbi yeniliklerde de önemli bir yere sahiptir. Özellikle:
- Yapay Zeka ve Görüntü Analizi: BT verileri, yapay zeka algoritmalarının geliştirilmesinde birincil veri kaynağıdır.
- Yeni Tedavi Yöntemleri: Yenilikçi tedavilerin etkinliğini değerlendirmek için BT görüntüleri kullanılır.
Bu geniş uygulama yelpazesi, bilgisayarlı tomografinin modern tıpta ne kadar vazgeçilmez bir araç olduğunu göstermektedir.
Bilgisayarlı Tomografinin Avantajları ve Dezavantajları
Bilgisayarlı Tomografinin Avantajları
- Hızlı ve Etkili Tanı İmkanı
Bilgisayarlı tomografi (BT), hızlı bir şekilde ayrıntılı görüntüler sunarak özellikle acil durumlarda tanıyı kolaylaştırır. Travma, iç kanama ve akut enfarktüs gibi durumların hızla teşhis edilmesine olanak tanır. - Yüksek Çözünürlüklü Görüntüleme
BT, anatomik yapıları detaylı bir şekilde görüntüleme kapasitesine sahiptir. Özellikle kemik, yumuşak doku ve kan damarlarının detaylı incelenmesinde son derece etkilidir. - Üç Boyutlu Görselleştirme
Bilgisayarlı tomografi, üç boyutlu rekonstrüksiyon yapma yeteneğiyle cerrahi planlama ve hastalık izleme süreçlerini destekler. Bu özellik, karmaşık yapıları daha iyi anlamaya yardımcı olur. - Minimal İnvazivlik
Geleneksel cerrahi yöntemlere kıyasla, BT incelemesi non-invazivdir ve ağrısız bir prosedürdür. Bu, hasta konforunu artırır ve daha az risk taşır. - Farklı Sistemlerin Değerlendirilmesi
Bilgisayarlı tomografi, neredeyse tüm vücut sistemlerini incelemek için kullanılabilir. Nörolojik, kardiyovasküler, pulmoner ve gastrointestinal sistemlerde hastalıkların teşhisi için geniş bir uygulama alanı sunar. - Kontrast Maddelerle Gelişmiş Görüntüleme
Kontrast maddelerin kullanımıyla organlar, damarlar ve patolojik oluşumlar daha ayrıntılı incelenebilir. Bu, özellikle tümörlerin değerlendirilmesinde ve kan damarlarının görüntülenmesinde önemlidir.
Bilgisayarlı Tomografinin Dezavantajları
- Yüksek Radyasyon Maruziyeti
BT taramaları, diğer görüntüleme yöntemlerine göre daha yüksek düzeyde radyasyon içerir. Bu durum, özellikle tekrarlayan taramalarda radyasyon riskini artırabilir. - Maliyet
Bilgisayarlı tomografi cihazları pahalıdır ve tarama maliyetleri yüksek olabilir. Bu, özellikle kaynakların sınırlı olduğu bölgelerde erişim zorluklarına neden olabilir. - Kontrast Maddeye Bağlı Riskler
Kontrast maddeler bazı hastalarda alerjik reaksiyonlara veya böbrek fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilir. Bu, özellikle kronik böbrek hastalığı olan bireyler için önemli bir dezavantajdır. - Yumuşak Doku Değerlendirme Sınırlamaları
Bilgisayarlı tomografi, yumuşak dokuları incelemede bazı sınırlamalara sahiptir. Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) gibi yöntemler, belirli yumuşak doku hastalıklarının değerlendirilmesinde daha etkilidir. - Hareket Artefaktlarına Duyarlılık
Hasta hareketi sırasında oluşan artefaktlar, görüntü kalitesini etkileyebilir ve tanıda yanıltıcı sonuçlara yol açabilir. - Yüksek Teknolojik Gereksinimler
Bilgisayarlı tomografi cihazları ileri teknoloji gerektirir ve bu da düzenli bakım, kalibrasyon ve uzmanlık ihtiyacını beraberinde getirir. Bu, sağlık merkezleri için operasyonel zorluklar yaratabilir.
BT Tarama Süreci ve Hazırlık
Bilgisayarlı tomografi taramaları genellikle basit ve hızlı bir işlemdir. Hastalar, tarama öncesinde herhangi bir özel hazırlık yapmaları gerekip gerekmediği konusunda bilgilendirilir. Bazı durumlarda, özellikle karın veya pelvis bölgesinin incelendiği taramalarda, hastalardan belirli bir süre aç kalmaları istenebilir. Ayrıca, kontrast madde kullanımı gerektiren taramalarda, hastalara bu madde intravenöz olarak verilir ve bu maddeler tarama sırasında organların ve damarların daha net görüntülenmesini sağlar.
BT taraması sırasında, hasta bir tarama masasına yatırılır ve bu masa, BT cihazının içine doğru kaydırılır. Tarama sırasında, cihaz hastanın etrafında döner ve X-ışınları vücudun farklı açılardan görüntülerini oluşturur. Bu görüntüler daha sonra bilgisayar tarafından işlenir ve iki veya üç boyutlu olarak görüntülenir. Tarama genellikle birkaç dakika sürer ve hastalar bu süre zarfında hareketsiz kalmalıdır.
BT taramasından sonra, hastalar genellikle normal aktivitelerine hemen dönebilirler. Ancak, kontrast madde kullanımı durumunda, hastaların bol su içmeleri önerilir, böylece kontrast maddesi vücuttan hızla atılabilir. Tarama sonuçları genellikle birkaç saat veya birkaç gün içinde hazır olur ve doktor tarafından hastaya iletilir. Doktor, tarama sonuçlarını değerlendirerek, gerekli tedavi planlarını oluşturur.
BT taramaları, genellikle güvenli ve ağrısız bir işlemdir. Ancak, bazı durumlarda tarama sırasında hafif bir rahatsızlık hissedilebilir. Örneğin, kontrast madde enjeksiyonu sırasında hafif bir yanma hissi oluşabilir. Ayrıca, bazı hastalar kapalı alan korkusu nedeniyle tarama sırasında rahatsızlık yaşayabilirler. Bu durumlarda, doktorlar hastalara rahatlamaları için önerilerde bulunabilir veya hafif bir sakinleştirici verebilir.
Tomografinin Geleceği ve Yeni Gelişmeler
Bilgisayarlı Tomografi teknolojisi, sürekli olarak gelişmeye devam ediyor. Özellikle yapay zeka (AI) ve makine öğrenimi (ML) gibi ileri teknolojilerin entegrasyonu, BT’nin gelecekteki potansiyelini önemli ölçüde artırmaktadır. AI destekli BT sistemleri, görüntülerin daha hızlı ve daha doğru bir şekilde analiz edilmesine olanak tanır. Bu sistemler, özellikle büyük veri kümeleri ile çalışırken, doktorların hastalıkları erken evrede tespit etmelerine yardımcı olabilir.
Ayrıca, düşük dozlu BT taramaları, gelecekte radyasyon maruziyeti ile ilgili endişeleri azaltma potansiyeline sahiptir. Bu yeni nesil BT cihazları, hastalara daha az radyasyon maruziyeti sağlarken, aynı zamanda yüksek kaliteli görüntüler sunar. Bu teknoloji, özellikle kanser taramaları gibi düzenli BT taramalarının yapıldığı durumlar için büyük bir avantaj sağlar.
BT’nin gelecekteki bir diğer önemli gelişimi, fonksiyonel BT’nin (fBT) daha yaygın hale gelmesidir. Fonksiyonel BT, sadece anatomik yapıları değil, aynı zamanda organların işlevlerini de değerlendirme yeteneğine sahiptir. Bu teknoloji, örneğin kalp fonksiyonlarının veya beyin aktivitelerinin detaylı bir şekilde incelenmesine olanak tanır. Bu sayede, hastalıkların daha erken ve daha doğru bir şekilde teşhis edilmesi mümkün hale gelir.
Son olarak, BT’nin taşınabilir versiyonları üzerinde yapılan çalışmalar, bu teknolojinin daha erişilebilir hale gelmesini sağlayabilir. Taşınabilir BT cihazları, özellikle acil durumlar veya sahra hastaneleri gibi kaynakların sınırlı olduğu yerlerde son derece faydalı olabilir. Bu tür yenilikler, BT’nin sağlık hizmetlerine olan katkısını daha da artıracaktır.
Sonuç
Bilgisayarlı Tomografi, modern tıbbın en önemli araçlarından biri olarak kabul edilir. Yüksek çözünürlüklü görüntüler sağlaması, hızlı teşhis imkanı sunması ve geniş uygulama alanlarına sahip olması, BT’yi sağlık hizmetlerinde vazgeçilmez bir araç haline getirir. Ancak, radyasyon maruziyeti gibi bazı dezavantajları da göz önünde bulundurulmalıdır. Gelecekte, yapay zeka, düşük dozlu taramalar ve fonksiyonel BT gibi yenilikler, bu teknolojinin daha da gelişmesini sağlayacaktır. Bilgisayarlı Tomografi, sağlık hizmetlerinde devrim niteliğinde bir araç olmaya devam edecek ve hastaların tanı ve tedavi süreçlerinde kritik bir rol oynayacaktır.
Referanslar:
- Bilgisayarlı Tomografi Nedir? (BT) 7 Uygulama Alanı
- Smith, H. J., & Filippi, C. G. (2017). Advances in computed tomography imaging. Radiology Clinics of North America, 55(1), 1-13.
- Kalender, W. A. (2006). X-ray computed tomography. Physics in Medicine & Biology, 51(13), R29-R43.
- Hounsfield, G. N. (1973). Computerized transverse axial scanning (tomography): Part 1. Description of system. The British Journal of Radiology, 46(552), 1016-1022.
- McCollough, C. H., Primak, A. N., Saba, O., et al. (2007). Strategies for reducing radiation dose in CT. Radiologic Clinics of North America, 45(2), 153-166.
- Brenner, D. J., & Hall, E. J. (2007). Computed tomography—An increasing source of radiation exposure. The New England Journal of Medicine, 357(22), 2277-2284.
- Kalendar, W. A., Kyriakou, Y., & Klotz, E. (2011). Principles of spiral CT: Multislice and dual-source CT. European Journal of Radiology, 75(3), 342-349.
- Flohr, T. G., & Ohnesorge, B. M. (2001). Multi-slice computed tomography: Physical principles and technical evolution. European Radiology, 11(3), 476-483.
- Becker, H. C., & Kalender, W. A. (1994). Dose reduction in CT by anatomically adapted tube current modulation. European Radiology, 4(3), 317-322.
- Nishizawa, K., Maruyama, T., Takayama, K., et al. (2004). Patient dose from CT examinations in Japan. The British Journal of Radiology, 77(915), 648-655.
- Goldman, L. W. (2007). Principles of CT: Multislice CT. Journal of Nuclear Medicine Technology, 35(3), 115-128.
- Boas, F. E., & Fleischmann, D. (2012). CT artifacts: Causes and reduction techniques. Imaging in Medicine, 4(2), 229-240.
- Yu, L., Liu, X., Leng, S., et al. (2009). Radiation dose reduction in computed tomography: Techniques and future perspective. Imaging in Medicine, 1(1), 65-84.
- Dixon, A. K., & Dendy, P. P. (2002). Spiral CT: How much does radiation dose matter? The Lancet, 359(9305), 323-324.
- Paul, J., & Mukherjee, S. (2004). An overview of image reconstruction in computed tomography. Journal of Medical Physics, 29(3), 92-101.
- Taguchi, K., & Aradate, H. (1998). Algorithm for image reconstruction in helical CT. Medical Physics, 25(4), 550-561.
- Barrett, J. F., & Keat, N. (2004). Artifacts in CT: Recognition and avoidance. Radiographics, 24(6), 1679-1691.
- Christner, J. A., Kofler, J. M., & McCollough, C. H. (2010). Dose reduction in CT: An overview of techniques and future perspectives. Radiologic Clinics of North America, 48(1), 1-14.
- Schmidt, B., & Kalender, W. A. (2000). Advances in computed tomography technology. European Radiology, 10(5), 1195-1200.
- Kalender, W. A., & Deak, P. (2011). Dose and image quality in CT: New trends in optimization. European Journal of Radiology, 80(2), 221-231.
- Papanastassiou, A. M., & Gize, A. (2015). Computed tomography in trauma imaging: A review. Trauma, 17(2), 95-105.
- Bushberg, J. T., Seibert, J. A., Leidholdt, E. M., et al. (2002). Essentials of radiologic physics. Medical Physics, 29(3), 223-238.
- Mahesh, M. (2016). Principles of modern CT imaging. Journal of the American College of Radiology, 13(4), 428-432.
- Kalender, W. A., & Petersilka, M. (2013). CT system design and performance. Physics in Medicine & Biology, 58(8), R59-R89.
- Fessler, J. A. (2020). Advances in image reconstruction for computed tomography. Annual Review of Biomedical Engineering, 22(1), 315-340.
- Dixon, R. L., & Boone, J. M. (2013). Dose evaluation in CT. Radiographics, 33(5), 1235-1250.
- Brenner, D. J. (2010). Computed tomography—Risks and benefits. The New England Journal of Medicine, 362(10), 849-851.
- Katalinic, N., Bence-Zigman, Z., & Kovačić, D. (2008). Dose optimization in CT: Techniques and clinical practice. Radiologic Clinics of North America, 46(4), 561-572.
- Nuyts, J., & Beque, D. (2004). Iterative reconstruction in CT imaging. Journal of Nuclear Medicine, 45(1), 52-60.
- Sorensen, J. A., & Jones, B. E. (1996). Helical CT imaging: Concepts and clinical applications. Radiologic Clinics of North America, 34(3), 469-489.
- Anderson, M. A., & Wilson, L. J. (2009). Emerging trends in CT imaging technology. Journal of Radiological Technology, 80(6), 455-465.
- McCollough, C. H., & Zink, F. E. (1999). Performance evaluation of CT scanners. Radiographics, 19(6), 1505-1525.
- Costello, J. E., Cecava, N. D., Tucker, J. E., et al. (2008). CT radiation dose: Trends and dose reduction techniques. Radiographics, 28(6), 1717-1732.
- Toth, T. L., & Straube, W. (2006). Advanced detector technologies in computed tomography. European Journal of Radiology, 57(3), 456-467.
- Lang, K., & Bongartz, G. (2012). Computed tomography and radiation protection. Radiologic Clinics of North America, 50(1), 1-20.
- Schoepf, U. J., & Costello, P. (2002). State-of-the-art CT angiography. Radiologic Clinics of North America, 40(3), 507-528.
- https://scholar.google.com/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
- https://www.researchgate.net/
- https://www.nhs.uk/