Yüksek Kolesterol Diyetinde 10 Altın Kural

Yüksek kolesterol, modern yaşam tarzı ve beslenme alışkanlıklarıyla yakından ilişkili, yaygın bir sağlık sorunu olarak karşımıza çıkmaktadır. Kolesterol, vücut tarafından doğal olarak üretilen yağ benzeri bir madde olup hücre zarlarının ve hormonların yapı taşıdır. Bununla birlikte, kanda yüksek seviyelerde bulunması kalp hastalıkları, felç ve damar sertliği gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Yüksek kolesterol seviyeleri genellikle belirti vermez, bu yüzden “sessiz düşman” olarak nitelendirilir. Ancak, düzenli kontroller ve bilinçli bir yaşam tarzı ile kontrol altına alınabilir.

Yüksek Kolesterol Diyetinde 10 Altın Kural

Kolesterol seviyelerinin dengede tutulması, diyet ve ilaç tedavisi ile mümkündür. Diyet, yüksek kolesterolü yönetmede en önemli adımlardan biri olarak kabul edilir. Doğru beslenme, sadece kolesterol seviyelerini düşürmekle kalmaz, aynı zamanda genel sağlığı da destekler. Özellikle doymuş yağ ve trans yağlardan kaçınmak, bol lifli gıdalar tüketmek ve bitkisel yağları tercih etmek, kolesterol seviyelerinin düşmesine yardımcı olabilir. Bununla birlikte, diyet tek başına her zaman yeterli olmayabilir; bazı kişilerde genetik faktörler veya başka sağlık durumları, ilaç kullanımını gerekli kılabilir.

Yüksek kolesterolün ilaçla tedavisi de önemli bir unsurdur. Statinler, en yaygın kullanılan kolesterol düşürücü ilaçlar arasında yer almaktadır. Bu ilaçlar, karaciğerin kolesterol üretimini azaltarak kan kolesterol seviyelerini düşürür. Ancak, ilaç tedavisine başlamadan önce kişinin sağlık geçmişi ve diğer tıbbi koşulları göz önünde bulundurulmalıdır. Bazı kişiler, ilaçların yan etkilerinden kaçınmak için doğal yöntemleri tercih ederken, bazılarında ilaç kullanımı kaçınılmazdır. Hangi yöntem tercih edilirse edilsin, düzenli doktor kontrolleri ve yaşam tarzı değişiklikleri bu sürecin önemli bir parçasıdır.

Bu makale, yüksek kolesterolü yönetmek için uygulanabilecek diyet ve ilaç tedavilerini detaylı bir şekilde ele alacaktır. Beslenme alışkanlıklarının nasıl düzenlenmesi gerektiği, hangi gıdaların kolesterolü düşürmede etkili olduğu ve kolesterol düşürücü ilaçlar hakkında kapsamlı bilgi sağlayacağız. Ayrıca, yaşam tarzı değişikliklerinin bu tedavilerin etkinliğini nasıl artırabileceğini de inceleyeceğiz. Yüksek kolesterolün yönetiminde bilinçli kararlar alabilmek için gereken temel bilgileri sunmak, bu yazının amacıdır.

Kolesterol Nedir?

Kolesterol, vücutta doğal olarak bulunan bir lipittir ve hücre zarlarının bütünlüğünün korunması, hormon üretimi ve safra asitlerinin sentezi gibi hayati fonksiyonlarda rol oynar. Vücut kolesterolün büyük bir kısmını karaciğerde üretir; geri kalan kısmı ise diyet yoluyla alınır. İyi (HDL) ve kötü (LDL) olmak üzere iki temel kolesterol türü bulunmaktadır. HDL, vücuttaki fazla kolesterolü toplayarak karaciğere taşır ve burada işlenip atılmasına yardımcı olur. LDL ise tam tersine, kolesterolü dokulara taşır ve bu süreç aşırı olduğunda damar tıkanıklığına yol açabilir.

Kolesterol, vücut için önemli bir madde olmasına rağmen, seviyesinin yüksek olması sağlık açısından ciddi riskler oluşturur. Yüksek kolesterol, arterlerde plak birikimine neden olarak kalp krizi, felç ve damar hastalıklarına yol açabilir. Bu nedenle, kolesterol seviyelerinin düzenli olarak takip edilmesi ve kontrol altında tutulması büyük önem taşır.

Yüksek Kolesterolün Nedenleri ve Risk Faktörleri

Yüksek kolesterolün birçok nedeni bulunmaktadır. En yaygın faktörlerden biri, sağlıksız beslenme alışkanlıklarıdır. Özellikle doymuş yağ ve trans yağ açısından zengin bir diyet, kolesterol seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Bunun yanı sıra, genetik faktörler de yüksek kolesterol riskini artıran önemli bir unsur olarak karşımıza çıkar. Ailede yüksek kolesterol öyküsü olan kişiler, bu duruma daha yatkın olabilirler.

Diğer önemli risk faktörleri arasında hareketsiz yaşam tarzı, aşırı kilo, sigara kullanımı ve ileri yaş yer alır. Hareketsiz bir yaşam, HDL kolesterolün düşük olmasına ve LDL kolesterolün yükselmesine neden olabilir. Ayrıca, obezite de LDL kolesterolü artıran ve HDL kolesterolü azaltan bir durumdur. Sigara içmek ise, damarların hasar görmesine yol açarak kolesterolün damarlarda birikmesine katkıda bulunur.

Yaşla birlikte, vücut kolesterolü daha az etkili bir şekilde işler ve bu da yaşlı bireylerde kolesterol seviyelerinin yükselmesine neden olabilir. Kadınlarda, menopoz sonrasında kolesterol seviyeleri artabilir. Bütün bu faktörler bir araya geldiğinde, yüksek kolesterol sorununun ne kadar karmaşık bir durum olduğunu görebiliriz.

Yüksek Kolesterol Tedavisinde Diyetin Rolü

Yüksek kolesterolü kontrol altında tutmanın en etkili yollarından biri doğru beslenme alışkanlıklarını benimsemektir. Kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olabilecek birçok diyet stratejisi bulunmaktadır. Bu stratejilerin başında, doymuş yağ ve trans yağ tüketiminin sınırlandırılması gelir. Doymuş yağlar, kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri ve bazı işlenmiş gıdalarda bulunur. Trans yağlar ise genellikle hazır paketlenmiş gıdalarda, kızartılmış ürünlerde ve margarinlerde bulunur. Bu tür yağlar, LDL kolesterol seviyesini artırarak kalp hastalığı riskini yükseltir.

Beslenme düzenine daha fazla lif eklemek de kolesterolü düşürmede etkili bir yöntemdir. Özellikle çözünebilen lifler, bağırsakta kolesterolün emilimini azaltarak kan kolesterol seviyelerinin düşmesine yardımcı olur. Yulaf, fasulye, mercimek ve bazı meyve ve sebzeler, çözünebilen lif açısından zengin gıdalar arasında yer alır. Ayrıca, balık ve diğer omega-3 yağ asitleri açısından zengin gıdalar, kalp sağlığına olumlu etkiler yaparak LDL kolesterolü düşürebilir.

Kolesterol seviyelerini kontrol altına almak için dikkat edilmesi gereken bir diğer önemli faktör, sağlıklı yağların tercih edilmesidir. Zeytinyağı, avokado ve kuruyemişler gibi tekli doymamış yağlar, LDL kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilir. Aynı zamanda, kolesterolü artıran şekerli ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak da önemlidir. Şeker, vücuttaki insülin direncini artırarak kolesterol metabolizmasını olumsuz yönde etkileyebilir.

Yüksek kolesterolü olan kişilerin ayrıca kilo kontrolüne dikkat etmeleri gerekir. Fazla kilo, özellikle karın bölgesindeki yağlanma, LDL kolesterol seviyelerini artırırken HDL kolesterolü düşürebilir. Bu nedenle, sağlıklı bir kiloya ulaşmak ve bu kiloyu korumak, kolesterol yönetiminde önemli bir adımdır.

Yüksek Kolesterol Diyeti

Yüksek kolesterol, doğru beslenme alışkanlıkları ile büyük ölçüde kontrol altına alınabilir. Diyet, kolesterol seviyelerini düzenlemede temel bir unsurdur ve belirli gıda gruplarının tüketimi, kolesterol düzeylerini düşürmeye katkı sağlar. Yüksek kolesterol diyeti, LDL (kötü) kolesterolü düşürmek ve HDL (iyi) kolesterolü artırmak amacıyla, besinlerin kalitesine odaklanan bilinçli bir beslenme düzenidir. Aşağıda, yüksek kolesterol seviyelerini dengelemek için izlenebilecek temel diyet stratejileri detaylandırılmıştır:

1. Doymuş Yağ ve Trans Yağları Sınırlama

Yüksek kolesterol diyeti için en önemli adımlardan biri, doymuş yağ ve trans yağ alımını sınırlamaktır. Doymuş yağlar, LDL kolesterol seviyelerini yükseltme eğilimindedir. Özellikle kırmızı et, tam yağlı süt ürünleri, tereyağı ve bazı işlenmiş gıdalar doymuş yağ açısından zengindir. Bunun yanı sıra, trans yağlar da LDL kolesterolü artırırken, HDL kolesterolü düşürür. Fast food, paketlenmiş unlu mamuller ve margarin gibi ürünlerde trans yağlar bulunabilir.

• Alternatifler: Kırmızı et yerine beyaz et (özellikle tavuk ve hindi) tercih edilebilir. Tam yağlı süt ürünleri yerine yağsız veya az yağlı seçenekler kullanılabilir. Yemeklerde tereyağı yerine zeytinyağı gibi sağlıklı yağlar tercih edilmelidir.

2. Sağlıklı Yağları Tercih Etmek

Sağlıklı yağlar, kolesterolü düşürmede önemli bir rol oynar. Tekli doymamış yağlar ve çoklu doymamış yağlar, LDL kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilir. Zeytinyağı, avokado, fındık, ceviz gibi gıdalar tekli doymamış yağlar açısından zengindir. Omega-3 yağ asitleri ise kalp sağlığını destekler ve kolesterol seviyelerini iyileştirir. Omega-3, özellikle balıkta (somon, sardalya, uskumru) ve keten tohumu gibi bitkisel kaynaklarda bulunur.

• Öneriler: Haftada en az iki kez balık tüketimi önerilmektedir. Yemeklerde zeytinyağı veya avokado yağı gibi sağlıklı yağlar kullanılabilir.

3. Lif Tüketimini Artırmak

Diyetteki lif miktarını artırmak, kolesterolü düşürmek için etkili bir yöntemdir. Çözünebilen lif, bağırsaklarda kolesterolün emilimini engeller ve vücuttan atılmasına yardımcı olur. Lif açısından zengin besinler arasında tam tahıllar, yulaf, arpa, baklagiller (fasulye, mercimek), elma, armut ve havuç gibi meyve ve sebzeler yer alır.

• Öneriler: Kahvaltılarda yulaf ezmesi veya tam tahıllı ekmek tercih edilebilir. Günlük öğünlere baklagiller ve bol miktarda taze sebze-meyve eklemek lif alımını artırır.

4. Bitkisel Steroller ve Stanoller

Bitkisel steroller ve stanoller, kolesterolün bağırsaklardan emilimini azaltan doğal bileşiklerdir. Bu maddeler, bazı margarin türlerinde, yoğurtlarda, portakal suyunda ve özel olarak formüle edilmiş yiyeceklerde bulunabilir. Günlük olarak 2 gram sterol veya stanol tüketimi, LDL kolesterolü %5-15 oranında düşürebilir.

• Öneriler: Bitkisel steroller ve stanoller içeren ürünler diyetin bir parçası haline getirilebilir. Özellikle kolesterol problemi olan bireyler için bu tür ürünler etkili olabilir.

5. Antioksidan Zengini Gıdalar

Antioksidanlar, hücre hasarını önleyerek kolesterolün damar duvarlarına yapışmasını engelleyebilir. C vitamini, E vitamini ve polifenoller açısından zengin yiyecekler, yüksek kolesterol diyetinde yer almalıdır. Antioksidanlar, özellikle meyvelerde (portakal, çilek, kivi), sebzelerde (ıspanak, brokoli) ve yeşil çayda bulunur.

• Öneriler: Günlük öğünlerde renkli meyve ve sebzeleri artırarak, antioksidan alımını maksimize edebilirsiniz. Ayrıca yeşil çay gibi antioksidan açısından zengin içecekler tercih edilebilir.

6. Tam Tahıllar ve Baklagiller

Tam tahıllar, özellikle yulaf, arpa, kepekli tahıllar ve kahverengi pirinç, kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olabilir. Bu gıdalar çözünebilen lif açısından zengindir ve bağırsaklarda kolesterolün emilimini engeller. Baklagiller (nohut, fasulye, mercimek) ise lif ve protein kaynağıdır ve doymuş yağ yerine sağlıklı bir protein alternatifi sunar.

• Öneriler: Beyaz ekmek ve beyaz pirinç yerine tam tahıllı ürünler tercih edilebilir. Günlük menünüze haftada birkaç kez baklagil yemekleri ekleyebilirsiniz.

7. Meyve ve Sebzeler

Meyve ve sebzeler, vitaminler, mineraller ve antioksidanlar açısından zengin olup, kalp sağlığına doğrudan katkı sağlar. Özellikle çözünebilen lif içeren meyve ve sebzeler, kolesterolü düşürmeye yardımcı olabilir. Elma, armut, portakal, havuç, brokoli, ıspanak gibi gıdalar, kolesterol yönetimi için ideal seçeneklerdir.

• Öneriler: Her öğünde bir porsiyon meyve veya sebze tüketmek kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulmasına yardımcı olabilir.

8. Alkol ve Şeker Tüketimini Sınırlamak

Aşırı alkol tüketimi ve şekerli yiyecekler, yüksek kolesterol seviyelerine katkıda bulunabilir. Alkol, trigliserid seviyelerini yükseltebilir ve karaciğer sağlığını olumsuz etkileyebilir. Aynı şekilde, rafine şeker ve tatlandırıcılar, insülin direncini artırarak kolesterol metabolizmasını olumsuz yönde etkiler.

• Öneriler: Alkol tüketimi sınırlanmalı, özellikle şekerli içeceklerden ve tatlılardan kaçınılmalıdır. Tatlı yerine meyve ve az şekerli sağlıklı atıştırmalıklar tercih edilebilir.

9. Kahve ve Kafein Tüketimi

Kahve, özellikle doymamış yağ içeren filtrelenmemiş kahveler, kolesterol seviyelerini artırabilir. Kahve tüketimi kontrollü bir şekilde yapılmalı ve tercihen filtrelenmiş kahve tüketilmelidir.

• Öneriler: Filtrelenmemiş kahve yerine filtre kahve veya çay gibi seçenekler tercih edilebilir. Günlük kahve tüketimi 2-3 fincanı aşmamalıdır.

10. Düzenli Fiziksel Aktivite ile Desteklemek

Her ne kadar diyet, yüksek kolesterolü kontrol etmede anahtar rol oynasa da, düzenli fiziksel aktivite de bu süreci destekler. Egzersiz, HDL (iyi) kolesterolü artırırken, LDL (kötü) kolesterol seviyelerini düşürmeye yardımcı olabilir. Günlük en az 30 dakika egzersiz yapmak, bu dengeyi sağlamada oldukça etkilidir.

• Öneriler: Yürüyüş, bisiklet, yüzme gibi aerobik egzersizler düzenli olarak yapılabilir. Haftada en az 150 dakika orta tempolu egzersiz önerilmektedir.

Yüksek Kolesterol Diyetinde Dikkat Edilmesi Gerekenler

Yüksek kolesterol diyetinde amaç, sadece LDL kolesterol seviyelerini düşürmek değil, aynı zamanda genel kalp sağlığını desteklemektir. Bu diyetin uzun vadede sürdürülebilir olması önemlidir. Diyetin yanı sıra, düzenli doktor kontrolleri ve gerektiğinde ilaç tedavisi de göz ardı edilmemelidir. İyi planlanmış bir yüksek kolesterol diyeti, hem kolesterol seviyelerinin düzenlenmesine yardımcı olur hem de kalp hastalığı riskini azaltır.

Yüksek Kolesterol Tedavisinde İlaç Kullanımı

Yüksek kolesterol, sadece diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri ile kontrol edilemeyebilir. Bu durumlarda, doktorlar genellikle ilaç tedavisi önerir. Kolesterol düşürücü ilaçlar arasında en yaygın kullanılanları statinlerdir. Statinler, karaciğerde kolesterol üretimini engelleyerek LDL kolesterol seviyelerini düşürür. Aynı zamanda, bu ilaçlar damar sertliğini önleyebilir ve kalp hastalığı riskini azaltabilir.

Statinler dışında, kolesterolü düşürmek için kullanılan başka ilaçlar da bulunmaktadır. Bu ilaçlar arasında safra asidi bağlayıcı reçineler, kolesterol emilimini engelleyen ilaçlar ve PCSK9 inhibitörleri yer alır. Safra asidi bağlayıcı reçineler, bağırsakta kolesterol emilimini azaltırken, PCSK9 inhibitörleri karaciğerin LDL kolesterolü daha etkin bir şekilde temizlemesine yardımcı olur. Kolesterol emilimini engelleyen ilaçlar ise bağırsakta kolesterolün emilimini azaltarak kan kolesterol seviyelerini düşürür.

İlaç tedavisinin yan etkileri olabilir. Statinler, bazı hastalarda kas ağrıları, karaciğer enzimlerinde yükselme ve sindirim sorunlarına yol açabilir. Bu nedenle, ilaç tedavisine başlamadan önce doktor kontrolü büyük önem taşır. Doktor, hastanın genel sağlık durumunu, diğer hastalıklarını ve kullanılan diğer ilaçları dikkate alarak uygun tedavi planını belirler.

Kolesterol ilaçları, yaşam boyu süren bir tedavi gerektirebilir. İlaç tedavisi ile birlikte diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri de devam ettirilmelidir. İlaç kullanımı, kolesterol seviyelerini etkili bir şekilde düşürse de, sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz gibi diğer önlemler bu tedavinin başarısını artırabilir.

Yaşam Tarzı Değişiklikleri ve Yüksek Kolesterol Yönetimi

Yüksek kolesterolü yönetmek için sadece diyet ve ilaç tedavisi yeterli olmayabilir. Bu süreçte yaşam tarzı değişiklikleri de büyük bir öneme sahiptir. Düzenli egzersiz yapmak, kolesterol seviyelerini düşürmede ve kalp sağlığını iyileştirmede etkili bir yöntemdir. Haftada en az 150 dakika orta yoğunluklu aerobik egzersiz yapılması, HDL kolesterolü artırarak LDL kolesterolü azaltabilir. Yürüyüş, bisiklet sürme, yüzme gibi aktiviteler düzenli olarak yapıldığında kalp sağlığını olumlu yönde etkiler.

Sigara kullanımı, yüksek kolesterol yönetiminde önemli bir risk faktörüdür. Sigara, LDL kolesterolün damar duvarlarında birikmesine neden olarak damar sertliği riskini artırır. Ayrıca, HDL kolesterolü düşürerek kalp sağlığı üzerinde olumsuz etkiler yaratır. Sigara bırakıldığında, vücut hızlı bir şekilde iyileşmeye başlar ve birkaç hafta içinde HDL kolesterol seviyeleri yükselir.

Alkol tüketimi de kolesterol seviyelerini etkileyebilir. Aşırı alkol tüketimi, karaciğerin kolesterol metabolizmasını bozarak LDL kolesterolün yükselmesine yol açar. Bu nedenle, alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, yüksek kolesterolü yönetmede büyük bir fark yaratabilir. Stres yönetimi de bu süreçte göz ardı edilmemesi gereken bir faktördür. Kronik stres, vücudun kolesterol seviyelerini olumsuz yönde etkileyebilir. Stres yönetimi teknikleri, kolesterol seviyelerinin kontrol altında tutulmasına yardımcı olabilir.

Sonuç

Yüksek kolesterol, birçok sağlık sorununa yol açabilecek sessiz bir tehdittir. Ancak, doğru beslenme alışkanlıkları, düzenli egzersiz, yaşam tarzı değişiklikleri ve gerektiğinde ilaç tedavisi ile bu sorun etkili bir şekilde yönetilebilir. Diyet, kolesterol seviyelerini kontrol altına almak için en önemli araçlardan biridir. Doymuş yağ ve trans yağlardan kaçınmak, lif açısından zengin gıdalar tüketmek ve sağlıklı yağları tercih etmek, kolesterol seviyelerinin düşmesine yardımcı olabilir. İlaç tedavisi, diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri yeterli olmadığında devreye girer ve statinler gibi ilaçlar, yüksek kolesterolü etkili bir şekilde düşürebilir. Ancak, bu süreçte doktor kontrolü büyük önem taşır.

Yaşam tarzı değişiklikleri, kolesterol yönetiminde uzun vadeli başarı için kritiktir. Düzenli egzersiz yapmak, sigara ve aşırı alkol tüketiminden kaçınmak ve stresi yönetmek, kolesterol seviyelerini olumlu yönde etkileyebilir. Yüksek kolesterolü olan kişilerin, bilinçli kararlar alarak sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemeleri, kalp sağlığını korumak açısından hayati önem taşır.

Referanslar:

1. Yüksek Kolesterol Diyetinde 10 Altın Kural
2. Grundy, S. M. (2016). Cholesterol and atherosclerosis: 50 years of progress. Circulation Research, 118(4), 595-596.
3. Jenkins, D. J. A., et al. (2003). Effects of a dietary portfolio of cholesterol-lowering foods vs lovastatin on serum lipids and C-reactive protein. JAMA, 290(4), 502-510.
4. Li, Y., et al. (2015). Dietary changes and cardiovascular disease: a meta-analysis of prospective cohort studies. BMJ, 351, h3978.
5. Mensink, R. P., et al. (2003). Effects of dietary fatty acids and carbohydrates on the ratio of serum total to HDL cholesterol and on serum lipids and apolipoproteins: a meta-analysis of 60 controlled trials. The American Journal of Clinical Nutrition, 77(5), 1146-1155.
6. Mozaffarian, D., et al. (2006). Trans fatty acids and cardiovascular disease. The New England Journal of Medicine, 354(15), 1601-1613.
7. Kris-Etherton, P. M., et al. (2002). Fish consumption, fish oil, omega-3 fatty acids, and cardiovascular disease. Circulation, 106(21), 2747-2757.
8. Siri-Tarino, P. W., et al. (2010). Saturated fat, carbohydrate, and cardiovascular disease. The American Journal of Clinical Nutrition, 91(3), 502-509.
9. Sabaté, J., & Wien, M. (2010). Nuts, blood lipids and cardiovascular disease. Asia Pacific Journal of Clinical Nutrition, 19(1), 131-136.
10. Hu, F. B., et al. (2001). Diet, lifestyle, and the risk of type 2 diabetes mellitus in women. The New England Journal of Medicine, 345(11), 790-797.
11. Micha, R., et al. (2017). Association between dietary factors and mortality from heart disease, stroke, and type 2 diabetes in the United States. JAMA, 317(9), 912-924.
12. Estruch, R., et al. (2013). Primary prevention of cardiovascular disease with a Mediterranean diet. The New England Journal of Medicine, 368(14), 1279-1290.
13. Stampfer, M. J., et al. (2000). Primary prevention of coronary heart disease in women through diet and lifestyle. The New England Journal of Medicine, 343(1), 16-22.
14. Sacks, F. M., et al. (2006). Effects of high-protein diets on renal function. Annals of Internal Medicine, 144(2), 65-73.
15. Dehghan, M., et al. (2017). Association of dietary nutrients with blood lipids and blood pressure in 18 countries. The Lancet, 390(10107), 2050-2062.
16. Howard, B. V., & Wylie-Rosett, J. (2002). Sugar and cardiovascular disease: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association. Circulation, 106(4), 523-527.
17. Schwingshackl, L., & Hoffmann, G. (2014). Mediterranean dietary pattern and cardiovascular risk factors. Public Health Nutrition, 17(12), 2769-2782.
18. Appel, L. J., et al. (1997). A clinical trial of the effects of dietary patterns on blood pressure. The New England Journal of Medicine, 336(16), 1117-1124.
19. Rimm, E. B., et al. (1996). Folate and vitamin B6 from diet and supplements in relation to risk of coronary heart disease among women. JAMA, 275(24), 1869-1876.
20. Willett, W. C., et al. (1995). Intake of trans fatty acids and risk of coronary heart disease among women. The Lancet, 341(8845), 581-585.
21. Law, M., et al. (1994). By how much and how quickly does reduction in serum cholesterol concentration lower risk of ischemic heart disease? BMJ, 308(6925), 367-372.
22. Micha, R., et al. (2010). Saturated fat and cardiovascular disease: controversies and current evidence. Progress in Cardiovascular Diseases, 54(3), 200-209.
23. Piepoli, M. F., et al. (2016). European Guidelines on cardiovascular disease prevention in clinical practice. European Heart Journal, 37(29), 2315-2381.
24. Grundy, S. M., et al. (2018). AHA/ACC guidelines on the management of blood cholesterol. Circulation, 139(25), e1082-e1143.
25. Astrup, A., et al. (2011). Saturated fats and cardiovascular disease. The American Journal of Clinical Nutrition, 93(4), 684-688.
26. Jacobson, T. A., et al. (2015). National Lipid Association recommendations for patient-centered management of dyslipidemia. Journal of Clinical Lipidology, 9(2), 129-169.
27. Rees, K., et al. (2019). ‘Mediterranean’ dietary pattern for the primary prevention of cardiovascular disease. Cochrane Database of Systematic Reviews, 3, CD009825.
28. Liu, S., et al. (2000). Whole-grain consumption and risk of coronary heart disease: results from the Nurses’ Health Study. The American Journal of Clinical Nutrition, 70(3), 412-419.
29. Mozaffarian, D., et al. (2011). Global burden of diseases attributable to risk factors for chronic diseases. The Lancet, 378(9793), 31-40.
30. Ginsberg, H. N., et al. (2005). Effects of combination lipid therapy in type 2 diabetes mellitus. The New England Journal of Medicine, 353(5), 517-528.
31. Brouwer, I. A., et al. (2004). Trans fatty acids and cardiovascular health: research progress and implications for reducing trans fatty acid intake. European Journal of Clinical Nutrition, 58(2), 265-274.
32. Sahebkar, A., et al. (2015). Effects of curcumin on serum lipid levels: a systematic review and meta-analysis. Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 55(1), 21-34.
33. Mente, A., et al. (2017). Associations of dietary nutrients with blood lipids. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 5(10), 738-752.
34. Keys, A., et al. (1986). The diet and 15-year death rate in the Seven Countries Study. The American Journal of Epidemiology, 124(6), 903-915.
35. https://scholar.google.com/
36. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
37. https://www.researchgate.net/
38. https://www.mayoclinic.org/
39. https://www.nhs.uk/
40. https://www.webmd.com/