Kanser Belirtileri, Nedenleri Ve Tedavisi 2: Kanser Nedir?
Kanser, dünya genelinde her yıl milyonlarca insanın hayatını etkileyen ciddi bir sağlık sorunudur. Bu hastalık, hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyümesi ve çoğalması sonucu ortaya çıkar ve vücudun farklı bölgelerinde gelişebilir. Kanserin türüne ve gelişim hızına bağlı olarak, erken teşhis hayati öneme sahiptir. Ancak çoğu zaman, hastalar belirtileri hafife alır veya başka sağlık sorunlarıyla karıştırabilirler. Bu durum, tedavi sürecini zorlaştırabilir ve hastalığın ilerlemesine neden olabilir. Bu nedenle, kanser belirtilerini tanımak ve bu belirtiler ortaya çıktığında vakit kaybetmeden bir sağlık uzmanına başvurmak, hastalığın erken evrede teşhis edilmesini sağlayabilir.
Sağlık Bilgisi İçeriği
Kanser Belirtileri, Nedenleri Ve Tedavisi 2: Kanser Nedir?
Kanser belirtileri, kanserin türüne ve vücuttaki yerleşimine bağlı olarak büyük farklılıklar gösterebilir. Örneğin, akciğer kanseri öksürük ve nefes darlığı gibi solunum yollarıyla ilgili belirtiler gösterirken, bağırsak kanseri karın ağrısı ve dışkı değişiklikleriyle kendini belli edebilir. Bununla birlikte, tüm kanser türlerinde ortak olan bazı genel belirtiler de mevcuttur. Sürekli yorgunluk, ani kilo kaybı ve açıklanamayan ağrılar gibi belirtiler, vücutta olağan dışı bir durumun varlığını gösterebilir. Bu belirtiler genellikle başka hastalıklarla da ilişkilendirilebilir, bu yüzden dikkatle değerlendirilmesi önemlidir.
Kanser belirtilerini göz ardı etmek veya bunları başka sağlık sorunlarıyla ilişkilendirmek, hastalığın ilerlemesine ve tedavi seçeneklerinin sınırlanmasına yol açabilir. Örneğin, erken evre meme kanseri, tedavi edilmediğinde çevre dokulara ve organlara yayılabilir. Aynı şekilde, prostat kanseri gibi yavaş ilerleyen bazı kanser türleri, belirtiler göz ardı edilirse ileri evrelere kadar fark edilmeyebilir. Bu nedenle, vücutta olağandışı bir durum gözlendiğinde veya belirli bir sağlık sorunu uzun süre devam ettiğinde, tıbbi yardım almak büyük önem taşır.
Erken teşhis, kanser tedavisinde başarı şansını büyük ölçüde artırabilir. Hastalık ne kadar erken tespit edilirse, tedaviye yanıt verme ve tamamen iyileşme şansı o kadar yüksek olur. Ancak kanser, çoğu zaman başlangıç aşamasında belirgin belirtiler göstermeyebilir. Bu durumda, düzenli sağlık kontrolleri ve tarama testleri, özellikle risk altında olan bireyler için hayati önem taşır. Aşağıda, kanserin çeşitli türleri ve bu türlere özgü belirtiler hakkında detaylı bilgi verilecektir. Ayrıca, bu belirtilerin erken dönemde tanınmasının önemi ve hangi durumlarda doktora başvurulması gerektiği konuları da ele alınacaktır.
Kanser Nedir?
Kanser, vücuttaki hücrelerin kontrolsüz bir şekilde büyümesi ve çoğalmasıyla ortaya çıkan ciddi bir hastalıktır. Normal şartlarda hücreler belirli bir düzen içinde bölünür, büyür ve yaşlandıklarında ölerek yerlerini yeni hücrelere bırakır. Ancak kanser hücreleri bu düzeni bozarak anormal şekilde bölünmeye devam eder ve zamanla tümör adı verilen kitleleri oluşturur. Bu tümörler iyi huylu (benign) ya da kötü huylu (malign) olabilir. İyi huylu tümörler genellikle çevre dokulara zarar vermezken, kötü huylu tümörler çevredeki sağlıklı dokulara yayılabilir ve metastaz yaparak vücudun farklı bölgelerine sıçrayabilir. Kanser, vücudun hemen her yerinde başlayabilir ve türüne bağlı olarak farklı belirtiler gösterebilir.
Kanserin oluşum sürecinde genetik mutasyonlar önemli bir rol oynar. DNA’da meydana gelen bu mutasyonlar, hücrelerin kontrolsüz çoğalmasına ve ölümsüzleşmesine yol açar. Bu mutasyonlar kalıtsal olabileceği gibi çevresel faktörler nedeniyle de gelişebilir. Sigara, alkol tüketimi, sağlıksız beslenme, radyasyon, bazı kimyasallara maruz kalma ve uzun süreli stres gibi faktörler kanser riskini artırabilir. Kanserin nedenleri ve gelişim süreci hala tam olarak çözülememiş olsa da, erken teşhis ve doğru tedavi yöntemleriyle birçok kanser türü kontrol altına alınabilir ya da tamamen tedavi edilebilir.
Kanser Belirtileri Nelerdir?
Kanser belirtileri, vücudun hangi organında veya dokusunda geliştiğine bağlı olarak farklı şekillerde ortaya çıkabilir. Her kanser türü kendine özgü belirtiler göstermekle birlikte, bazı genel belirtiler tüm kanser türlerinde ortak olarak gözlemlenebilir. Bu bölümde, kanserin vücuttaki olası değişiklikleri nasıl tetiklediğini ve bu değişikliklerin hangi belirtilerle kendini gösterdiğini daha ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
1. Açıklanamayan Kilo Kaybı
Ani ve açıklanamayan kilo kaybı, genellikle ilk fark edilen kanser belirtilerinden biridir. Kişi, diyet veya egzersiz yapmaksızın kısa sürede (genellikle birkaç ay içinde) önemli miktarda kilo kaybedebilir. Bu durum, vücudun enerji tüketimindeki anormalliklerden kaynaklanır. Kanser hücreleri, hızla çoğalırken vücudun enerjisini tüketir ve bu da kilo kaybına yol açar.
- Pankreas Kanseri: Metabolizmayı doğrudan etkileyerek ani kilo kaybına neden olabilir. Aynı zamanda iştah kaybı ve sindirim sorunları gibi belirtilerle birlikte görülebilir.
- Mide ve Bağırsak Kanseri: Sindirim sistemi kanserlerinde, mide ağrısı, bulantı ve kusma gibi belirtiler kilo kaybına eşlik edebilir.
- Akciğer ve Yemek Borusu Kanseri: Yutma güçlüğü ve iştahsızlık, bu kanser türlerinde kilo kaybına neden olabilir.
2. Sürekli Yorgunluk ve Halsizlik
Kansere bağlı yorgunluk, dinlenmekle geçmeyen, sürekli ve yoğun bir halsizlik durumudur. Bu tür bir yorgunluk, hastalığın erken evrelerinde ortaya çıkabileceği gibi, ileri evrelerde de sıkça gözlemlenir. Kanser hücreleri, vücudun normal hücrelerinden çok daha fazla enerji tüketir. Ayrıca, kanserin neden olduğu bazı biyokimyasal değişiklikler de yorgunluğa yol açabilir.
- Lösemi: Lösemide, vücuttaki kırmızı kan hücrelerinin sayısının azalması (anemi) yorgunluğa neden olur. Bunun yanı sıra enfeksiyonlara karşı direncin düşmesi ve kolayca morarma gibi belirtiler de görülür.
- Kolon Kanseri: Bağırsak kanserlerinde, kan kaybı ve demir eksikliğine bağlı olarak sürekli bir halsizlik ve yorgunluk durumu yaşanabilir.
3. Ciltte Değişiklikler
Kanser, cilt üzerinde de belirgin değişikliklere neden olabilir. Ciltte meydana gelen değişiklikler, genellikle melanom ve diğer cilt kanseri türleriyle ilişkilidir. Ancak, başka kanser türleri de ciltte belirtiler verebilir. Örneğin, karaciğer kanseri ve safra yolu kanserinde ciltte sararma (sarılık) görülebilir.
- Yeni Benler ve Lekeler: Cilt üzerinde aniden ortaya çıkan yeni benler veya mevcut benlerin şekil, renk ve boyut değiştirmesi, melanom belirtisi olabilir. Benlerin asimetrik, düzensiz kenarlı ve birden fazla renge sahip olması bu tür kanserlerde tipiktir.
- İyileşmeyen Yaralar: Özellikle yüz, boyun ve ellerde görülen ve uzun süre iyileşmeyen açık yaralar, cilt kanserinin bir işareti olabilir. Cildin bu bölgelerinde kabuklanma, kanama ve soyulma da gözlenebilir.
4. Şişlikler ve Yumrular
Vücutta herhangi bir yerde aniden ortaya çıkan ve büyüyen şişlikler veya yumrular, kanser belirtisi olabilir. Bu tür kitleler genellikle ağrısızdır ve zamanla büyüyebilir. Vücudun belirli bölgelerinde ortaya çıkan şişlikler, belirli kanser türleri ile ilişkilendirilebilir.
- Boyun, Koltuk Altı ve Kasık Bölgeleri: Lenf bezlerinde oluşan şişlikler, lenfoma veya löseminin habercisi olabilir. Bu tür şişlikler genellikle ağrısızdır ve uzun süre fark edilmeden kalabilir.
- Meme: Memede veya meme dokusunun çevresinde hissedilen sertlik veya kitleler, meme kanserinin erken belirtilerindendir. Özellikle ele gelen sert ve sabit kitleler, doktor muayenesini gerektirir.
- Karın Bölgesi: Karaciğer veya mide kanseri gibi bazı kanser türlerinde, karın bölgesinde şişlik ve sertlik oluşabilir. Bu durum, kanserin çevre dokulara yayıldığını gösterebilir.
5. Uzun Süre Devam Eden ve İyileşmeyen Ağrılar
Kronik ve sürekli ağrılar, kanserin erken belirtileri arasında yer alabilir. Vücudun çeşitli bölgelerinde hissedilen ve belirli bir nedene bağlanamayan ağrılar, kanser hücrelerinin çevre dokulara yayılmasıyla ilişkilendirilebilir.
- Kemik Ağrıları: Özellikle gece uykudan uyandıran ve dinlenmekle geçmeyen kemik ağrıları, kemik kanseri veya metastatik kemik hastalığının belirtisi olabilir.
- Baş Ağrısı: Uzun süre geçmeyen ve şiddetli baş ağrıları, beyin tümörlerinin habercisi olabilir. Bu ağrılar, bulantı ve kusma gibi belirtilerle birlikte görülebilir.
- Karın ve Pelvik Ağrılar: Sürekli karın ağrısı, bağırsak veya pankreas kanseri ile ilişkilendirilebilir. Kadınlarda pelvik bölgede hissedilen ağrılar ise yumurtalık kanseri belirtisi olabilir.
6. Sindirim ve Boşaltım Sistemi Değişiklikleri
Kanser, sindirim ve boşaltım sistemini etkileyerek bazı değişikliklere yol açabilir. Bu değişiklikler, genellikle bağırsak, mide ve böbrek kanserleriyle ilişkilidir.
- Dışkılama Alışkanlıklarında Değişiklik: Sürekli ishal, kabızlık veya dışkıda kan görülmesi, kolon ve rektum kanserlerinin belirtileri arasında yer alır. Bu tür değişiklikler uzun süre devam ederse, mutlaka tıbbi yardım alınmalıdır.
- İdrar Alışkanlıklarında Değişiklik: İdrar yaparken zorlanma, idrarda kan veya gece sık sık idrara çıkma gibi belirtiler, mesane veya prostat kanseri ile ilişkilendirilebilir.
7. Kanama ve Açıklanamayan Akıntılar
Kanser, vücudun farklı bölgelerinde anormal kanama ve akıntılara neden olabilir. Bu tür belirtiler, kanserin bulunduğu bölgeye göre değişiklik gösterir.
- Vajinal Kanama: Menopoz sonrası veya düzensiz dönemlerde ortaya çıkan vajinal kanama, rahim veya rahim ağzı kanseri belirtisi olabilir.
- Dışkıda veya İdrarda Kan: Bağırsak veya mesane kanserlerinde dışkıda veya idrarda kan görülebilir. Bu tür belirtiler genellikle başka hastalıklarla karıştırılabilir ve gecikmiş teşhise neden olabilir.
- Ağız ve Boğazda Kanama: Ağız veya boğaz bölgesinde kanama, ağız içi kanserlerinin erken belirtilerindendir. Diş eti kanamaları veya ağız içinde iyileşmeyen yaralar da bu tür kanserlerin işareti olabilir.
8. Ses Kısıklığı ve Yutma Güçlüğü
Ses kısıklığı, uzun süre geçmeyen boğaz ağrısı ve yutma güçlüğü, baş ve boyun bölgesindeki kanser türlerinin belirtileri olabilir. Bu tür belirtiler, genellikle gırtlak, yemek borusu ve tiroid kanserleri ile ilişkilendirilir.
- Gırtlak ve Yemek Borusu Kanseri: Yutma güçlüğü, yemeklerin boğaza takılma hissi ve yutarken ağrı duyma, tipik belirtilerdendir. Aynı zamanda kronik öksürük ve ses kısıklığı da görülebilir.
- Tiroid Kanseri: Boyunda şişlik, ses kısıklığı ve yutma güçlüğü, tiroid bezinde oluşan bir tümörün habercisi olabilir. Bu belirtiler, tiroid bezindeki nodüllerin büyümesi ile ortaya çıkar.
Bu bölümde detaylandırılan belirtiler, kanserin vücutta neden olduğu olası değişiklikler ve bu değişikliklerin yol açtığı semptomlar hakkında bilgi vermektedir. Bu belirtilerden herhangi biri uzun süre devam ederse veya yeni ve alışılmadık bir belirti ortaya çıkarsa, mutlaka bir sağlık uzmanına başvurulmalıdır. Unutulmamalıdır ki, erken teşhis kanser tedavisinde başarı şansını önemli ölçüde artırır.
Farklı Kanser Türlerine Özgü Kanser Belirtileri
1. Akciğer Kanseri Belirtileri
Akciğer Ca, erken evrede belirgin bir belirti göstermeyebilir. Ancak ilerleyen evrelerde sık ve inatçı öksürük, kanlı balgam, göğüs ağrısı ve nefes darlığı gibi belirtiler görülebilir. Sigara kullanımı ile doğrudan ilişkilidir ve bu tür belirtiler gösteren bireylerin vakit kaybetmeden bir sağlık uzmanına başvurması gerekir.
2. Meme Kanseri Belirtileri
Meme kanserinde, memede veya koltuk altı bölgesinde fark edilen sertlik veya kitle, en yaygın belirtidir. Bunun yanında meme ucunda çekilme, ciltte kızarıklık veya portakal kabuğu görünümü, meme ucundan kanlı akıntı gibi belirtiler de görülebilir. Özellikle ailesinde meme kanseri öyküsü bulunan kadınlar, düzenli olarak kendi kendine meme muayenesi yapmalı ve doktor kontrollerini aksatmamalıdır.
3. Prostat Kanseri Belirtileri
Özellikle ileri yaşlardaki erkeklerde sıkça görülür. İdrar yaparken zorlanma, idrar akışında zayıflama, gece sık sık idrara çıkma ve idrarda kan gibi belirtiler prostat kanserinin habercisi olabilir. Genellikle yavaş ilerlediği için erken teşhis ve düzenli kontroller büyük önem taşır.
4. Kolon Kanseri ve Rektum Kanseri Belirtileri
Bağırsak hareketlerinde değişiklikler, ishal veya kabızlık, dışkıda kan görülmesi ve karın ağrısı gibi belirtilerle kendini gösterebilir. Rektum kanseri ise özellikle rektumda ağrı ve dışkılama sırasında zorlanma ile belirti verebilir. Bu tür belirtiler görüldüğünde, kolon kanseri tarama testleri yaptırmak önemlidir.
5. Deri Kanseri Belirtileri
Deri kanseri, cilt üzerinde yeni bir leke veya mevcut bir lekenin şekil ve boyut değiştirmesi ile kendini belli eder. Melanom türü cilt kanserlerinde, lekenin asimetrik olması, kenarlarının düzensizleşmesi, renginde değişiklikler ve çapının büyümesi gibi özellikler gözlenir. Güneşe maruz kalan bölgelerde ortaya çıkan bu tür belirtiler, ciddiye alınmalıdır.
Kanserin Erken Teşhisi ve Önemi
1. Kanser Tarama Testleri ve Düzenli Kontroller
Kanserin erken teşhisi, tedavi başarısını büyük ölçüde artırır. Özellikle yüksek risk grubundaki bireylerin düzenli olarak tarama testleri yaptırması gerekmektedir. Meme kanseri için mamografi, kolon kanseri için kolonoskopi ve rahim ağzı kanseri için Pap-smear testi gibi tarama yöntemleri, kanserin erken dönemde yakalanmasına yardımcı olur.
2. Genetik Faktörlerin Rolü
Ailede kanser öyküsünün bulunması, bazı bireylerde kanser riskini artırabilir. Bu nedenle, genetik yatkınlığı olan bireylerin daha sıkı kontroller yapması ve gerektiğinde genetik danışmanlık alması önerilir. Genetik testler, kanser riskini belirlemede önemli bir araçtır ve erken önlem almayı sağlar.
3. Yaşam Tarzı ve Beslenmenin Etkisi
Sigara, alkol, sağlıksız beslenme ve hareketsizlik gibi faktörler, kanser riskini artırabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek, düzenli egzersiz yapmak ve dengeli beslenmek, kanserden korunma yolları arasında yer alır. Özellikle taze sebze ve meyve tüketimi, işlenmiş gıdalardan uzak durma ve yeterli su içme alışkanlıkları, kanser riskini azaltabilir.
Kanser Tedavisinde Yeni Gelişmeler
Kanser tedavisinde bilim ve tıp dünyasında sürekli olarak yeni yöntemler ve teknolojiler geliştirilmektedir. Son yıllarda kanser tedavisinde gelişmeler birçok yenilikçi yaklaşımı ortaya çıkarmıştır. Bu gelişmeler, kanserin erken teşhis edilmesini, daha etkili ve daha az yan etkili tedavi yöntemlerinin uygulanmasını sağlamaktadır.
1. Kişiselleştirilmiş (Hassas) Tıp Yaklaşımları
Kişiselleştirilmiş tıp, her hastanın genetik yapısına ve tümörün özelliklerine göre özel olarak tasarlanan tedavi yöntemlerini içerir. Bu yaklaşım, standart kemoterapi ve radyoterapi yerine, hastanın DNA analizine dayalı hedefe yönelik tedaviler sunar.
2. Hedefe Yönelik Tedaviler
Hedefe yönelik tedaviler, kanser hücrelerini belirli bir biyolojik mekanizmaya göre hedef alarak sağlıklı hücrelere zarar vermeden etki eder. Bu tür tedaviler arasında şunlar bulunmaktadır:
- Monoklonal Antikorlar: Kanser hücrelerine spesifik olarak bağlanan ve onları yok eden antikor bazlı ilaçlar.
- Tirozin Kinaz İnhibitörleri: Hücre büyümesini tetikleyen belirli proteinleri bloke eden ilaçlar.
3. İmmünoterapi (Bağışıklık Sistemi Tedavileri)
İmmünoterapi, bağışıklık sisteminin kanser hücrelerini tanımasını ve yok etmesini sağlayan bir tedavi yöntemidir. Bu yaklaşım, özellikle metastatik (yayılmış) kanserlerde büyük umut vaat etmektedir. Yaygın immünoterapi türleri şunlardır:
- Kontrol Noktası İnhibitörleri: Bağışıklık hücrelerinin kanseri daha etkili bir şekilde yok etmesine yardımcı olur.
- CAR-T Hücre Tedavisi: Hastanın kendi bağışıklık hücreleri genetik olarak yeniden programlanarak kanser hücrelerini hedef alması sağlanır.
4. Gen Terapisi ve CRISPR Teknolojisi
Gen terapisi, kanserli hücrelerin DNA’sını doğrudan değiştirerek kanseri durdurmayı amaçlayan bir yöntemdir. CRISPR gibi gen düzenleme teknikleri, kanser hücrelerinin genetik mutasyonlarını düzeltmeyi mümkün kılmaktadır.
5. Likit Biyopsi ve Erken Teşhis Yöntemleri
Kanserin erken teşhisi, tedavi başarısını önemli ölçüde artırmaktadır. Likit biyopsi yöntemi, kanda dolaşan tümör DNA’sını analiz ederek hastalığın erken evrelerde tespit edilmesini sağlamaktadır.
6. Nanoteknoloji Kullanımı
Nanoteknoloji, kanser tedavisinde hedefe yönelik ilaç taşıma sistemleri geliştirerek yan etkileri azaltmakta ve tedavi etkinliğini artırmaktadır. Nanopartiküller, doğrudan tümör hücrelerine ilaç ulaştırarak sağlıklı dokuların zarar görmesini önler.
7. Yapay Zeka ve Büyük Veri Analizi
Yapay zeka (AI) ve büyük veri analizi, kanser araştırmalarında büyük ilerlemeler kaydedilmesini sağlamaktadır. AI destekli teşhis sistemleri, radyolojik görüntüleri analiz ederek kanseri erken aşamalarda tespit etmeye yardımcı olmaktadır. Ayrıca, hastaların genetik verileri analiz edilerek en uygun tedavi yöntemleri belirlenebilmektedir.
Bu yeni gelişmeler, kanser tedavisinde umut verici ilerlemeler sağlamış olup, daha etkili ve kişiye özel tedavi yöntemlerinin uygulanmasına katkıda bulunmaktadır.
Sonuç ve Öneriler
Kanser, erken teşhis ve uygun tedavi ile kontrol altına alınabilen bir hastalıktır. Vücuttaki olağandışı değişiklikler ve belirtiler, ciddiye alınmalı ve zaman kaybetmeden bir uzmana başvurulmalıdır. Düzenli sağlık kontrolleri ve tarama testleri, kanserin erken evrede yakalanmasına yardımcı olabilir. Sağlıklı bir yaşam tarzı benimsemek ve risk faktörlerinden uzak durmak, kanserden korunma yolları arasında yer alır. Unutulmamalıdır ki, kanserle mücadelede erken teşhis hayat kurtarır.
Referanslar:
- Kanser Belirtileri, Nedenleri Ve Tedavisi 2: Kanser Nedir?
- Hanahan, D., & Weinberg, R. A. (2011). Hallmarks of cancer: The next generation. Cell, 144(5), 646-674.
- Siegel, R. L., Miller, K. D., & Jemal, A. (2020). Cancer statistics, 2020. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 70(1), 7-30.
- Bray, F., Ferlay, J., Soerjomataram, I., et al. (2018). Global cancer statistics 2018. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 68(6), 394-424.
- Vogelstein, B., Papadopoulos, N., Velculescu, V. E., et al. (2013). Cancer genome landscapes. Science, 339(6127), 1546-1558.
- Jemal, A., Bray, F., Center, M. M., et al. (2011). Global cancer statistics. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 61(2), 69-90.
- Ferlay, J., Colombet, M., Soerjomataram, I., et al. (2019). Estimating the global cancer incidence and mortality in 2018. International Journal of Cancer, 144(8), 1941-1953.
- Friberg, S., & Mattson, S. (1997). On the growth rates of human malignant tumors. Cancer, 80(3), 576-579.
- Patel, S. A., & Simon, M. C. (2008). Adaptation to hypoxia in cancer cells. Science, 322(5907), 1621-1625.
- Duffy, M. J., Crown, J., & Chan, A. T. (2018). Cancer biomarkers in clinical practice. Molecular Oncology, 12(3), 339-346.
- Johnson, D. E., Burtness, B., Leemans, C. R., et al. (2020). Head and neck squamous cell carcinoma. Nature Reviews Disease Primers, 6(1), 92.
- Hanahan, D. (2022). Hallmarks of cancer: New dimensions. Cancer Discovery, 12(1), 31-46.
- McGuire, S. (2016). World Cancer Report 2014. Advances in Nutrition, 7(2), 418-419.
- Kushi, L. H., Doyle, C., McCullough, M., et al. (2012). American Cancer Society guidelines on nutrition and physical activity for cancer prevention. CA: A Cancer Journal for Clinicians, 62(1), 30-67.
- Greten, F. R., & Grivennikov, S. I. (2019). Inflammation and cancer: Triggers, mechanisms, and consequences. Immunity, 51(1), 27-41.
- Bosman, F. T. (2014). WHO Classification of Tumours of the Digestive System. World Health Organization.
- Matrisian, L. M., & Dere, R. (2015). Diagnostic and prognostic value of cancer biomarkers. Cancer Biomarkers, 15(4), 381-397.
- McAllister, S. S., & Weinberg, R. A. (2014). The tumour-induced systemic environment as a critical regulator of cancer progression and metastasis. Nature Cell Biology, 16(8), 717-727.
- Lee, S. H., & Griffiths, J. R. (2020). How and why does cancer alter metabolism? Molecular Aspects of Medicine, 70, 100833.
- Blackadar, C. B. (2016). Historical review of the causes of cancer. World Journal of Clinical Oncology, 7(1), 54-86.
- Torre, L. A., Siegel, R. L., Ward, E. M., & Jemal, A. (2016). Global cancer incidence and mortality rates and trends. Cancer Epidemiology, Biomarkers & Prevention, 25(1), 16-27.
- Kreso, A., & Dick, J. E. (2014). Evolution of the cancer stem cell model. Cell Stem Cell, 14(3), 275-291.
- Gatenby, R. A., & Brown, J. S. (2018). Integrating evolutionary dynamics into cancer therapy. Nature Reviews Clinical Oncology, 15(11), 681-691.
- Allison, J. P., & Sharma, P. (2015). The future of immune checkpoint therapy. Science, 348(6230), 56-61.
- Swanton, C. (2012). Intratumor heterogeneity: Evolution through space and time. Cancer Research, 72(19), 4875-4882.
- Weinberg, R. A. (2013). The Biology of Cancer. Garland Science.
- Testa, U., Castelli, G., & Pelosi, E. (2019). Lung cancer: Molecular characterization, clonal heterogeneity and evolution, and cancer stem cells. Cancers, 11(4), 514.
- Whiteside, T. L. (2018). The tumor microenvironment and its role in promoting tumor growth. Oncogene, 37(1), 41-52.
- Westphal, M., & Lamszus, K. (2011). The neurobiology of gliomas: From cell biology to the development of therapeutic approaches. Nature Reviews Neuroscience, 12(9), 495-508.
- Wang, Z., Li, Y., Sarkar, F. H. (2010). Signaling mechanism of cancer stem cells and their role in cancer therapy. Cancer Treatment Reviews, 36(8), 815-821.
- Mittal, V. (2018). Epithelial mesenchymal transition in aggressive lung cancers. Advances in Experimental Medicine and Biology, 1164, 285-300.
- Yachida, S., Jones, S., Bozic, I., et al. (2010). Distant metastasis occurs late during the genetic evolution of pancreatic cancer. Nature, 467(7319), 1114-1117.
- Meacham, C. E., & Morrison, S. J. (2013). Tumour heterogeneity and cancer cell plasticity. Nature, 501(7467), 328-337.
- Balkwill, F., Capasso, M., & Hagemann, T. (2012). The tumor microenvironment at a glance. Journal of Cell Science, 125(23), 5591-5596.
- Bertram, J. S. (2000). The molecular biology of cancer. Molecular Aspects of Medicine, 21(6), 167-223.
- Stratton, M. R., Campbell, P. J., & Futreal, P. A. (2009). The cancer genome. Nature, 458(7239), 719-724.
- https://scholar.google.com/
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
- https://www.researchgate.net/
- https://www.nhs.uk/