Amnezi Nedir? Nedenleri ve Tedavisi (Hafıza Kaybı)

Amnezi, halk arasında hafıza kaybı olarak bilinen, nörolojik bir rahatsızlıktır ve insanın en değerli varlıklarından biri olan hafızasını etkiler. Herkes, zaman zaman isimleri unutabilir ya da bir anıyı hatırlamakta zorlanabilir. Ancak, bu sıradan unutkanlık durumlarının çok ötesinde, kişinin yaşamında büyük bir boşluk yaratabilecek ciddi bir durumdur. Beyinle doğrudan ilişkili olduğu için, beynin karmaşık işleyişi, hafızanın nasıl çalıştığı ve bu işleyişin neden bozulduğunu anlamak açısından oldukça önemlidir. Bu yazıda, amnezi türleri, nedenleri, semptomları ve tedavi yöntemleri üzerinde durarak, bu nörolojik bozukluğu daha yakından inceleyeceğiz.

Amnezi Nedir? Nedenleri ve Tedavisi (Hafıza Kaybı)

Hafıza, insan yaşamının olmazsa olmaz bir parçasıdır. Hafıza sayesinde geçmiş deneyimlerimizi saklar, öğrenir ve gelecekteki davranışlarımızı bu deneyimlere göre şekillendiririz. Peki, hafızamızı kaybetmek ne anlama gelir? Hafıza kayıplarını yaşayan bir kişi, sadece geçmişini değil, aynı zamanda kim olduğunu da unutabilir. Hafıza kaybı, bir anlık travmadan kaynaklanabileceği gibi, uzun süreli bir hastalığın sonucu da olabilir. Travmatik olaylar, kafa yaralanmaları, beynin çeşitli bölgelerinde meydana gelen hasarlar ve bazı nörolojik hastalıklar amneziye yol açabilir.

Çeşitli şekillerde ortaya çıkabilir ve farklı türleri vardır. Geçici hafıza kaybından kalıcı hafıza kaybına kadar geniş bir yelpazede seyredebilen bu rahatsızlık, bireyler üzerinde hem psikolojik hem de sosyal etkiler yaratır. Bu etkiler, kişinin sosyal ilişkilerini, iş hayatını ve genel yaşam kalitesini olumsuz yönde etkileyebilir. Bu birey, anılarının geri dönmeyeceği korkusu içinde yaşarken, çevresindekiler de bu durumun getirdiği duygusal zorluklarla başa çıkmak zorunda kalabilir. Bireyin sadece geçmişle değil, aynı zamanda mevcut yaşantısıyla olan bağını da koparabilir.

Amnezi konusunu derinlemesine ele alırken, bu bozukluğun sadece bireysel değil, toplumsal etkilerine de değinmek gerekir. Hafıza kaybını yaşayan birey, kendisiyle birlikte çevresindeki insanları da etkileyen bir sürecin içine girer. Bu nedenle, sadece nörolojik bir sorun olmanın ötesinde, psikolojik, sosyolojik ve hatta ekonomik boyutları olan çok yönlü bir sorundur. Toplumda farkındalığı arttıkça, bu rahatsızlıkla başa çıkmak için daha etkili yöntemler geliştirilebilir ve hastaların yaşam kalitesi artırılabilir.

Amnezi Türleri

Farklı şekillerde sınıflandırılabilir ve her biri farklı belirtiler gösterir. Genel olarak, iki ana kategoriye ayrılır: retrograd amnezi ve anterograd amnezi. Bu türlerin her biri, hafıza işlevini farklı şekillerde etkiler ve hastanın yaşamını çeşitli açılardan zorlaştırabilir.

Retrograd Amnezi

Kişinin geçmiş anılarını hatırlayamaması durumudur. Bu durumda, birey kazadan ya da hastalıktan önce yaşadığı olayları unutabilir. Hastanın kazadan önceki anıları kaybolmuş olabilir, ancak yeni anılar oluşturma yeteneği genellikle korunmuştur. Örneğin, bir trafik kazası sonrası retrograd amnezi yaşayan bir kişi, kazadan önceki birkaç yılı hatırlamayabilir, ancak kaza sonrasındaki olayları normal şekilde hatırlayabilir. Retrograd amnezinin derecesi, hafıza kaybının ne kadar geniş bir zaman dilimini kapsadığına bağlı olarak değişir.

Anterograd Amnezi

Yeni anılar oluşturamama durumudur. Bu durumda, birey yeni bilgileri hafızasında tutmakta zorlanır. Geçmişi hatırlayabilse de, anterograd amneziye sahip bir kişi yeni deneyimleri uzun süreli belleğe kaydedemez. Bu tür, beynin hipokampus bölgesindeki hasarlar sonucunda ortaya çıkabilir. Hipokampus, yeni bilgilerin uzun süreli belleğe aktarılmasından sorumlu olan bölgedir ve hasar gördüğünde, kişi yeni bilgileri saklayamaz. Örneğin, böyle bir hasta, kendisine yapılan bir tanıştırmayı birkaç dakika sonra unutabilir.

Geçici Global Amnezi

Kısa süreli ancak ciddi bir hafıza kaybıdır. Bu türde, birey ani ve geçici hafıza kaybı yaşar, ancak birkaç saat içinde hafızası normale döner. Genellikle ciddi bir tıbbi durum değildir, ancak hastanın yaşamında geçici bir kafa karışıklığına yol açar. Bu durum genellikle orta yaşlı ve yaşlı insanlarda görülür ve genellikle stres, ani şoklar veya migrenden kaynaklanır. Ancak, kesin nedeni henüz tam olarak bilinmemektedir.

Dissosiyatif Amnezi

Psikolojik nedenlere bağlı olarak ortaya çıkan bir hafıza kaybı türüdür. Bu tür, genellikle travmatik olaylar sonrası görülür ve birey, bu olaylara dair anılarını tamamen unutabilir. Bilinçaltının travmatik deneyimlerle başa çıkma mekanizması olarak yorumlanır. Kişi, yaşadığı acı verici olayları hatırlamak yerine, bu anıları zihninden tamamen siler. Genellikle travmatik çocukluk yaşantıları, şiddet olayları veya savaş gibi aşırı stresli durumlar sonucunda ortaya çıkar.

Amnezi Belirtileri

Her hastada farklı semptomlarla kendini gösterebilir. Bazı bireylerde hafıza kaybı ani ve şiddetliyken, bazılarında daha hafif ve kademeli olabilir. Genel belirtiler arasında geçmişe dair anıların kaybolması, yeni bilgileri hatırlayamama, kafa karışıklığı, yön bulma güçlüğü ve tanıdık kişileri tanıyamama yer alır. Amnezinin türüne ve nedenine bağlı olarak belirtiler farklılık gösterebilir.

Geçmişi Hatırlayamama

Hafıza kaybını yaşayan bireylerde, özellikle retrograd amnezide, geçmişe dair anıların silindiği görülür. Birey, çocukluğuna, gençlik yıllarına veya yakın geçmişine dair hiçbir şey hatırlamayabilir. Bu tür hafıza kaybı, bireyin kimlik duygusunu kaybetmesine neden olabilir. Özellikle anıların kaybolması, bireyin duygusal ilişkilerini de olumsuz etkileyebilir.

Yeni Bilgileri Hatırlayamama

Anterograd amnezide, birey yeni bilgileri öğrenme ve hatırlama yeteneğini kaybeder. Bu durumda birey, yeni karşılaştığı insanları, öğrendiği bilgileri ya da günlük olayları hatırlamakta zorlanır. Özellikle kısa süreli bellekte ciddi bir bozulma görülür ve birey, öğrendiği bilgileri uzun süreli belleğe aktaramaz. Bu durum, bireyin günlük yaşamını sürdürmesini oldukça zorlaştırır.

Kafa Karışıklığı ve Yön Bulma Zorluğu

Amnezi hastalarında kafa karışıklığı ve yön bulma zorluğu sık görülen semptomlardandır. Birey, tanıdık yerlerde bile yönünü bulmakta zorlanabilir. Özellikle şehirde yürürken ya da araba kullanırken, daha önce defalarca geçtiği yerleri hatırlayamaz. Bu durum, bireyin bağımsız yaşama yeteneğini kısıtlayabilir ve sürekli bir bakıcıya ihtiyaç duymasına yol açabilir.

Tanıdık Kişileri Tanıyamama

Hafıza kayıpları, bireyin sevdiklerini, arkadaşlarını veya aile üyelerini tanıyamamasına neden olabilir. Bu durum, özellikle retrograd amnezide görülür ve bireyin sosyal ilişkilerini olumsuz etkiler. Aile bireylerini ya da yakın arkadaşlarını tanıyamamak, hem birey hem de çevresindekiler için zorlayıcı bir durumdur.

Amnezi Nedenleri

Tipik hafıza fonksiyonu beynin birçok bölümünü içerir. Beyni etkileyen herhangi bir hastalık veya yaralanma hafızayı etkileyebilir.

Amnezi, duyguları ve anıları kontrol eden limbik sistemi oluşturan beyin yapılarının hasar görmesinden kaynaklanabilir. Beynin merkezinin derinlerinde bulunan talamusu içerirler. Ayrıca beynin temporal loblarında bulunan hipokampal oluşumları da içerirler.

Beyin hasarının neden olduğu tip, nörolojik amnezi olarak bilinir.

• Felç.
• Herpes simpleks virüsü gibi bir virüs enfeksiyonundan kaynaklanabilecek beyin iltihabı. Veya iltihaplanma, vücudun herhangi bir yerinde kansere karşı oluşan otoimmün reaksiyonun bir sonucu olabilir. Ayrıca kanser yokluğunda otoimmün bir reaksiyona bağlı olabilir.
• Beyinde yeterli oksijen yok. Bu, kalp krizi, solunum sıkıntısı veya karbon monoksit zehirlenmesinin bir sonucu olarak ortaya çıkabilir.
• Uzun süreli alkol kötüye kullanımı vücutta tiamin olarak bilinen B-1 vitamininin çok az miktarda kalmasına neden olur. Bu olduğunda buna Wernicke-Korsakoff sendromu denir.
• Beynin hafızayı kontrol eden bölgelerindeki tümörler.
• Alzheimer hastalığı ve sinir dokusunun dejenerasyonunu içeren diğer hastalıklar.
• Nöbetler.
• Benzodiazepinler veya sakinleştirici görevi gören diğerleri gibi bazı ilaçlar.

İster araba kazası ister spor nedeniyle beyin sarsıntısına neden olan kafa yaralanmaları kafa karışıklığına ve yeni bilgilerin hatırlanmasında sorunlara yol açabilir. Bu özellikle iyileşmenin erken aşamalarında yaygındır. Hafif kafa yaralanmaları genellikle kalıcı kayba neden olmaz, ancak daha ciddi kafa yaralanmaları kalıcı hafıza kaybına neden olabilir.

Dissosiyatif amnezi olarak adlandırılan başka bir nadir türü, duygusal şok veya travmadan kaynaklanır. Şiddet içeren bir suçun mağduru olmaktan veya başka bir travma yaşamaktan kaynaklanabilir. Bu bozuklukta kişiler kişisel anılarını ve hayatlarıyla ilgili bilgileri kaybedebilirler. Hafıza kaybı genellikle kısa sürelidir.

Amnezi, çeşitli nedenlerden kaynaklanabilir. Bu nedenler arasında beyin yaralanmaları, enfeksiyonlar, nörolojik hastalıklar, psikolojik travmalar ve bazı ilaçların yan etkileri sayılabilir. Amneziye neden olan durumları anlamak, bu bozukluğu daha iyi anlamak ve önlemek için önemlidir.

Travmatik Beyin Yaralanmaları

Hafıza kayıpları, genellikle kafa travmaları sonucu ortaya çıkar. Beyne alınan darbeler, beynin hafıza işlevlerinden sorumlu bölgelerinde hasara yol açabilir. Özellikle hipokampus ve çevresindeki bölgeler, hafıza oluşumu ve hatırlama işlevlerinde kritik bir rol oynar. Bir trafik kazası, düşme veya şiddetli bir darbe sonucu beyin yaralanması yaşayan kişilerde, hem retrograd hem de anterograd amnezi gelişebilir. Hafıza kaybının derecesi, beynin hangi bölgelerinin etkilendiğine ve hasarın şiddetine bağlıdır.

Beyin Enfeksiyonları

Bazı beyin enfeksiyonları, hafıza kaybına yol açabilir. Özellikle menenjit ve ensefalit gibi enfeksiyonlar, beyin dokusuna zarar vererek hafıza işlevlerini bozabilir. Beyin enfeksiyonlarına neden olan bakteriler, virüsler veya mantarlar, beynin farklı bölgelerinde hasara yol açabilir. Enfeksiyonların neden olduğu hasarın boyutuna bağlı olarak, hafıza kayıpları geçici veya kalıcı olabilir. Enfeksiyon sonrası hafıza kaybı yaşayan bireylerin, beyin fonksiyonlarını yeniden kazanması zaman alabilir.

Psikolojik Travmalar

Psikolojik travmalar, özellikle dissosiyatif amnezi gibi hafıza kaybı türlerine neden olabilir. Yoğun stres, travma ve duygusal baskı, bireyin travmatik anıları bilinçaltında bastırmasına neden olabilir. Bu tür hafıza kaybı, genellikle bireyin zihinsel sağlığı üzerinde derin etkiler bırakabilir ve tedavi edilmesi gereken karmaşık bir sorundur. Dissosiyatif amnezinin tedavisinde genellikle psikoterapi kullanılır ve bireyin bilinçaltına bastırdığı anıları yeniden hatırlaması amaçlanır.

İlaç ve Alkol Kullanımı

Bazı ilaçlar ve alkol de hafıza kaybına neden olabilir. Özellikle alkol bağımlılığı, bireyde hem kısa hem de uzun vadeli hafıza kaybına yol açabilir. Wernicke-Korsakoff sendromu, uzun süreli alkol kullanımına bağlı olarak gelişen ciddi bir nörolojik bozukluktur ve hafıza kayıpları ile sonuçlanabilir. Ayrıca bazı anestezi ilaçları ve benzodiazepinler gibi sedatifler de geçici hafıza kaybına neden olabilir. Bu tür hafıza kaybı genellikle ilacın etkisi geçtikten sonra sona erer, ancak uzun süreli kullanımda kalıcı hasar oluşabilir.

Risk Faktörleri

Aşağıdaki durumlarda amnezi gelişme olasılığı artabilir:

• Beyin ameliyatı, kafa travması veya travma.
• Felç.
• Alkol kötüye kullanımı.
• Nöbetler.

Komplikasyonlar

Şiddeti ve kapsamı farklılık gösterir. Ancak hafif amnezi bile günlük aktivitelere ve yaşam kalitesine zarar verir. Sendrom iş yerinde, okulda ve sosyal ortamlarda sorunlara neden olabilir.

Kaybedilen anıları geri getirmek mümkün olmayabilir. Ciddi hafıza sorunları olan bazı kişilerin gözetim altına alınması veya bir bakım tesisinde yaşaması gerekebilir.

Önleme

Beyindeki hasar hafıza kayıplarının temel nedeni olabilir. Beyin hasarı olasılığını en aza indirecek adımları atmak önemlidir. Örneğin:

• Çok miktarda alkol içmeyin.
• Bisiklet sürerken kask, araç kullanırken emniyet kemeri takın.
• Enfeksiyonları hızlı bir şekilde tedavi edin, böylece beyne yayılma şansları kalmaz.
• Felç veya beyin anevrizmasını düşündüren semptomlarınız varsa derhal tıbbi tedavi alın. Bu semptomlar arasında şiddetli baş ağrısı, vücudun bir tarafında uyuşma hissi veya vücudun bir tarafını hareket ettirememe yer alır.

Amnezi Teşhisi

Tanı koymak için kapsamlı bir değerlendirmeye ihtiyaç vardır. Alzheimer hastalığı, diğer demans türleri, depresyon veya beyin tümörü gibi diğer olası nedenleri ekarte edebilir.

Tıbbi Geçmiş

Değerlendirme ayrıntılı bir tıbbi öykü ile başlar. Hafıza kaybı olan kişi kapsamlı bilgi sağlayamayabileceğinden, genellikle bir aile üyesi, arkadaş veya başka bir bakıcı bilgi sağlar.

Sağlık uzmanınız kaybınızı anlamanıza yardımcı olmak için size birkaç soru sorabilir. Ele alınabilecek sorunlar şunlardır:

• Kaybın türü ve yakın zamanda mı yoksa uzun süreli mi olduğu.
• Hafıza sorunlarının ne zaman başladığı ve nasıl ilerlediği.
• Kafa travması, felç veya ameliyat gibi hafıza sorunlarını tetikleyen faktörler.
• Aile öyküsü, özellikle nörolojik hastalık.
• Uyuşturucu ve alkol kullanımı.
• Kafa karışıklığı, dil sorunları, kişilik değişiklikleri veya kişisel bakımı sürdürememe gibi diğer belirtiler.
• Nöbet, baş ağrısı, depresyon veya kanser öyküsü.

Fizik Muayene

Fizik muayene refleksleri, duyu fonksiyonlarını ve dengeyi kontrol etmek için nörolojik bir muayeneyi içerebilir.

Bilişsel Testler

Sınav genellikle düşünme, yargılama ve yakın ve uzun süreli hafızayla ilgili testleri içerir. Mevcut başkanın adı gibi genel bilgilerin yanı sıra kişisel bilgiler ve geçmiş olaylar hakkındaki bilgileriniz de sorulacaktır. Bir kelime listesini tekrarlamanız istenebilir.

Hafıza değerlendirmesi, kaybın boyutunu belirlemenize yardımcı olabilir ve ne tür bir yardıma ihtiyacınız olabileceği konusunda fikir verebilir.

Teşhis testleri

Sağlık hizmeti sağlayıcınız ayrıca şunları da sipariş edebilir:

• Beyin hasarını veya büzülme gibi değişiklikleri kontrol etmek için MRI ve CT taraması dahil görüntüleme testleri .
• Enfeksiyonu, beslenme eksikliklerini veya diğer sorunları kontrol etmek için kan testleri.
• Nöbet aktivitesinin varlığını kontrol etmek için bir elektroensefalogram (EEG).

Amnezi Tedavisi

Tedavisi, hafıza problemini telafi etmeye yardımcı olacak stratejilere odaklanır. Amneziye neden olan altta yatan hastalıkları ele almak da önemlidir.

İş Terapisi

Yeni bilgiler öğrenmek ve kaybedilenleri değiştirmek için bir mesleki terapistle çalışabilirsiniz. Veya yeni bilgileri almak için sağlam anıları temel olarak kullanabilirsiniz.

Hafıza eğitimi aynı zamanda bilgiyi daha kolay hatırlanacak ve başkalarıyla konuşurken daha iyi anlaşılacak şekilde organize etmeye yönelik stratejiler de içerebilir.

Teknolojik Yardım

Hafıza kaybı yaşayan pek çok kişi, akıllı telefon veya elde taşınan tablet gibi akıllı teknolojileri kullanmayı faydalı buluyor. Biraz eğitim ve pratikle, şiddetli hafıza kaybı yaşayan kişiler bile günlük görevlerinde yardımcı olması için elektronik düzenleyicileri kullanabilirler. Örneğin akıllı telefonlar, onlara önemli olayları hatırlatmak veya ilaç almak üzere programlanabilir.

Düşük teknolojili hafıza yardımcıları arasında defterler, duvar takvimleri, hap hatırlatıcılar ve kişi ve yer fotoğrafları yer alıyor.

İlaçlar veya Takviyeler

Çoğu tipini tedavi etmek için şu anda hiçbir ilaç mevcut değildir. Eğer hafıza kayıplarının nedeni Wernicke-Korsakoff sendromuysa, tedavi daha fazla hasarın önlenmesine yardımcı olabilir. Ancak çoğu insan kayıp hafızasının tamamını geri getiremez. Tedavi vücutta tiaminin değiştirilmesini, doğru beslenmenin sağlanmasını ve alkol kullanılmamasını içerir.

Nedeni Alzheimer hastalığıysa, kolinesteraz inhibitörleri adı verilen ilaçlarla tedavi semptomların hafifletilmesine yardımcı olabilir.

Araştırmalar bir gün hafıza bozuklukları için yeni tedavilere yol açabilir. Ancak beyindeki süreçlerin karmaşıklığı, tek bir ilacın hafıza sorunlarını çözebilmesini pek mümkün kılmıyor.

Referanslar:

1. Amnezi Nedir? Nedenleri ve Tedavisi (Hafıza Kaybı)
2. Squire, L. R., & Wixted, J. T. (2011). The Cognitive Neuroscience of Human Memory Since H.M. Annual Review of Neuroscience, 34, 259-288.
3. Kopelman, M. D. (2000). Focal retrograde amnesia and the attribution of causality: an exceptionally critical review. Cognitive Neuropsychology, 17(8), 585-621.
4. Scoville, W. B., & Milner, B. (1957). Loss of recent memory after bilateral hippocampal lesions. Journal of Neurology, Neurosurgery & Psychiatry, 20(1), 11-21.
5. Eichenbaum, H. (2013). Memory on time. Trends in Cognitive Sciences, 17(2), 81-88.
6. Moscovitch, M., Cabeza, R., Winocur, G., & Nadel, L. (2016). Episodic Memory and Beyond: The Hippocampus and Neocortex in Transformation. Annual Review of Psychology, 67, 105-134.
7. Tulving, E. (2002). Episodic memory: From mind to brain. Annual Review of Psychology, 53, 1-25.
8. Baddeley, A. D., & Warrington, E. K. (1970). Amnesia and the distinction between long-and short-term memory. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 9(2), 176-189.
9. Zola-Morgan, S., Squire, L. R., & Amaral, D. G. (1986). Human amnesia and the medial temporal lobe region: Enduring memory impairment following a bilateral lesion limited to field CA1 of the hippocampus. Journal of Neuroscience, 6(10), 2950-2967.
10. Aggleton, J. P., & Brown, M. W. (1999). Episodic memory, amnesia, and the hippocampal–anterior thalamic axis. Behavioral and Brain Sciences, 22(3), 425-444.
11. Mayes, A. R., & Roberts, N. (2001). Theories of episodic memory. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 356(1413), 1395-1404.
12. Moscovitch, M., & Melo, B. (1997). Strategic retrieval and the frontal lobes: evidence from confabulation and amnesia. Neuropsychologia, 35(7), 1017-1034.
13. Corkin, S. (2013). Permanent Present Tense: The Unforgettable Life of the Amnesic Patient, H. M. Basic Books.
14. Loftus, E. F., & Palmer, J. C. (1974). Reconstruction of automobile destruction: An example of the interaction between language and memory. Journal of Verbal Learning and Verbal Behavior, 13(5), 585-589.
15. Shallice, T., & Warrington, E. K. (1970). Independent functioning of verbal memory stores: a neuropsychological study. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 22(2), 261-273.
16. Nadel, L., & Moscovitch, M. (1997). Memory consolidation, retrograde amnesia and the hippocampal complex. Current Opinion in Neurobiology, 7(2), 217-227.
17. Mayes, A. R., & Downes, J. J. (1997). Theories of organic amnesia. Psychological Bulletin, 122(2), 133-147.
18. Tulving, E., & Markowitsch, H. J. (1998). Episodic and declarative memory: Role of the hippocampus. Hippocampus, 8(3), 198-204.
19. Bayley, P. J., & Squire, L. R. (2002). Medial temporal lobe amnesia: Gradual acquisition of factual information by nondeclarative memory. Journal of Neuroscience, 22(13), 5741-5748
20. Morris, R. G., Garrud, P., Rawlins, J. N., & O’Keefe, J. (1982). Place navigation impaired in rats with hippocampal lesions. Nature, 297(5868), 681-683.
21. Nadel, L., Samsonovich, A., Ryan, L., & Moscovitch, M. (2000). Multiple trace theory of human memory: Computational, neuroimaging, and neuropsychological results. Hippocampus, 10(4), 352-368.
22. Squire, L. R. (1992). Memory and the hippocampus: A synthesis from findings with rats, monkeys, and humans. Psychological Review, 99(2), 195-231.
23. Ranganath, C., & Ritchey, M. (2012). Two cortical systems for memory-guided behaviour. Nature Reviews Neuroscience, 13(10), 713-726.
24. Kopelman, M. D., & Kapur, N. (2001). The loss of episodic memories in retrograde amnesia: Single-case and group studies. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences, 356(1413), 1409-1421.
25. Stark, C. E., & Squire, L. R. (2000). Recognition memory and the hippocampus. Hippocampus, 10(4), 459-466.
26. Eldridge, L. L., Knowlton, B. J., Furmanski, C. S., Bookheimer, S. Y., & Engel, S. A. (2000). Remembering episodes: a selective role for the hippocampus during retrieval. Nature Neuroscience, 3(11), 1149-1152.
27. Yonelinas, A. P. (2002). The nature of recollection and familiarity: A review of 30 years of research. Journal of Memory and Language, 46(3), 441-517
28. Eichenbaum, H., & Cohen, N. J. (2001). From conditioning to conscious recollection: Memory systems of the brain. Oxford University Press.
29. Squire, L. R., & Zola-Morgan, S. (1991). The medial temporal lobe memory system. Science, 253(5026), 1380-1386.
30. Vargha-Khadem, F., Gadian, D. G., Watkins, K. E., Connelly, A., Van Paesschen, W., & Mishkin, M. (1997). Differential effects of early hippocampal pathology on episodic and semantic memory. Science, 277(5324), 376-380
31. https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21455-amnesia
32. https://www.webmd.com/brain/what-to-know-about-amnesia
33. https://www.news-medical.net/health/Treatment-of-amnesia.aspx
34. https://www.msdmanuals.com/professional/psychiatric-disorders/dissociative-disorders/dissociative-amnesia