Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)

100 / 100

Hemofilus influenza tip B aşısı (Hib aşısı), bakteriyel enfeksiyonlardan korunmada kritik bir öneme sahiptir. Hib, menenjit, zatürre, epiglottit ve diğer ciddi enfeksiyonlara neden olabilen bir bakteridir. Özellikle bebekler ve küçük çocuklar bu bakteriye karşı savunmasızdır. Aşının geliştirilmesi, 20. yüzyılın sonlarına doğru, halk sağlığında önemli bir dönüm noktası olarak kabul edilmiştir. Bu aşı, özellikle gelişmiş ülkelerde yaygın olarak uygulanmaya başlamış ve Hib kaynaklı hastalıkların görülme sıklığı belirgin şekilde azalmıştır. Ancak, gelişmekte olan ülkelerde aşının erişimi ve uygulaması hala zorluklar barındırmaktadır.

Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)

Hemofilus Influenza Tip B bakterisi, beş yaşın altındaki çocuklarda ciddi sağlık sorunlarına neden olabilir. Bağışıklık sistemleri tam gelişmemiş olan çocuklar, Hib’in neden olduğu menenjit gibi ölümcül enfeksiyonlara karşı yüksek risk altındadır. Menenjit gibi hastalıklar, beyinde ciddi hasarlara, işitme kaybına ve zihinsel geriliğe neden olabilmektedir. 1970’li yıllarda Hib enfeksiyonu, ABD ve Avrupa’da çocuk ölümlerinin başlıca sebeplerinden biri olarak kabul edilirdi. Aşının yaygınlaşmasıyla birlikte bu tablo tamamen değişmiştir. Ancak, aşılamanın önemi her geçen gün daha iyi anlaşılsa da, küresel düzeyde tüm çocuklara ulaştırılması hala önemli bir sorun teşkil etmektedir.

Aşılamanın önlenebilir hastalıklardaki etkisi, halk sağlığı politikalarının önemli bir parçası haline gelmiştir. Bu aşı da bu politikalarda merkezi bir rol oynar. Hemofilus influenza bakterisinin birçok farklı türü vardır, ancak tip B, en tehlikeli ve en yaygın hastalık yapıcı türüdür. Bu nedenle aşı, sadece tip B’ye karşı geliştirilmiştir. Hib aşısı, bebekler ve küçük çocuklar arasında ciddi enfeksiyon riskini azaltarak, onların sağlıklı bir şekilde büyüyüp gelişmesine katkı sağlar. Bununla birlikte, ebeveynler ve sağlık çalışanları arasında aşının gerekliliği ve güvenliği hakkında daha fazla bilincin artırılması önemlidir.

Bugün, aşı ile ilgili tartışmalar sadece bireysel korunma ile sınırlı değildir. Toplumsal bağışıklık, yani “sürü bağışıklığı”, halk sağlığını koruma konusunda önemli bir stratejidir. Hib aşısı, bireyleri korumanın yanı sıra, toplumu genel olarak Hib bakterisinin yayılmasından da korur. Aşılanmamış kişilerin bile, aşılamanın yaygın olduğu toplumlarda hastalığa yakalanma riskinin azaldığı bilimsel olarak kanıtlanmıştır. Bu nedenle aşının geniş bir popülasyon tarafından kabul edilmesi ve uygulanması, küresel sağlık hedeflerine ulaşmada kritik bir rol oynamaktadır.

Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)

Hemofilus Influenza Tip B Bakterisi (Hib) Nedir?

Hemofilus influenza, gram negatif bir bakteri olup, insan solunum yollarında kolonize olabilir. Bu bakteri, özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde ciddi enfeksiyonlara neden olabilir. Hib ise, Hemofilus influenza bakterisinin en tehlikeli türüdür ve çocuklarda ağır hastalıklara yol açabilir. Hib bakterisi genellikle solunum yoluyla bulaşır ve kısa sürede ciddi hastalık tablolarına neden olabilir. Solunum yolu enfeksiyonlarının yanı sıra, Hib menenjite, epiglottite ve septisemiye yol açabilir.

Özellikle beş yaş altındaki çocuklar, bağışıklık sistemlerinin yeterince gelişmemiş olması nedeniyle Hib bakterisine karşı savunmasızdır. Hib’in neden olduğu hastalıklar, tedavi edilmezse ölümcül olabilmektedir. Ayrıca, antibiyotik tedavisi hastalığın ilerlemesini yavaşlatabilse de, özellikle menenjit gibi durumlarda kalıcı hasar riski yüksektir. Beyin hasarı, işitme kaybı ve gelişim geriliği gibi uzun vadeli etkiler, hastalığı geçiren çocuklarda sıkça görülmektedir.

Gelişen tıbbi teknoloji ve aşı geliştirme çalışmaları, Hemofilus Influenza Tip B enfeksiyonlarının önlenmesi açısından büyük bir adım olmuştur. Aşı öncesi dönemde, Hib enfeksiyonları dünya genelinde yılda yüz binlerce ölüme yol açmaktaydı. Ancak Hib aşısı sayesinde bu sayı büyük ölçüde azalmış ve hastalık neredeyse ortadan kaldırılmıştır. Yine de, bazı bölgelerde aşılama oranlarının düşük olması nedeniyle bu bakteriyel enfeksiyonun yeniden ortaya çıkma riski hala bulunmaktadır.

Hemofilus Influenza Tip B Aşısının Geliştirilmesi ve Etkinliği

Hemofilus Influenza Tip B aşısının geliştirilmesi, halk sağlığı alanında önemli bir dönüm noktasıdır. İlk kez 1980’lerin sonunda kullanılan aşı, bağışıklık sisteminin Hib bakterisine karşı antikor üretmesini teşvik eder. Aşının etkinliği, birçok klinik araştırma ile kanıtlanmış ve aşılama programları uygulandığı ülkelerde enfeksiyon oranları dramatik şekilde düşmüştür. Hib aşısı, bebeklik döneminde yapılan diğer aşılarla birlikte uygulanır ve genellikle bir dizi doz şeklinde verilir.

Aşı, bebeklere genellikle 2. ayda başlar ve 6. aya kadar birkaç doz uygulanır. Hib aşısı, bağışıklık sistemini bu tehlikeli bakteriye karşı hazırlayarak, çocukların enfeksiyon kapma riskini en aza indirir. Yapılan araştırmalar, aşının bebeklerde ve çocuklarda %90’dan fazla koruma sağladığını göstermektedir. Aşılanan çocuklar, Hib kaynaklı hastalıklara karşı neredeyse tamamen korunur ve toplumsal bağışıklık oluşmasına katkı sağlar.

Aşının güvenliği de oldukça yüksektir. Hafif yan etkiler arasında enjeksiyon yerinde kızarıklık ve hafif ateş yer alırken, ciddi yan etkiler son derece nadirdir. Bununla birlikte, aşılamanın olmadığı veya yetersiz yapıldığı bölgelerde Hib enfeksiyonlarının görülme riski artmaktadır. Bu nedenle, küresel aşılamanın önemi bir kez daha vurgulanmalıdır. Hib aşısı, sadece bireysel değil, aynı zamanda toplumsal sağlığı korumada kritik bir rol oynar.

Hemofilus Influenza Tip B Aşısının Uygulama Zamanı ve Bağışıklık Yanıtı

Hemofilus Influenza Tip B aşısı, genellikle bebeklerin doğumdan sonraki ilk birkaç ayı içinde uygulanmaya başlanır. Aşılama şeması genellikle 2., 4., ve 6. aylarda yapılır ve 12-15. aylarda ek bir doz uygulanarak bağışıklığın güçlendirilmesi sağlanır. Bu takvim, bebeklerin Hib bakterisine karşı bağışıklık sistemlerinin tam olarak gelişmesini sağlar. Özellikle bağışıklık sistemlerinin zayıf olduğu bu erken dönemde yapılan aşılamalar, hastalığın yayılmasını ve ciddi komplikasyonların önlenmesini sağlar.

Aşının etkisi, bağışıklık sistemini uyararak, Hib bakterisine karşı antikor üretimini tetikler. Böylece bebek, enfeksiyon kaparsa vücut bu bakteriyi hızla tanır ve etkisiz hale getirir. Hib aşısının etkili bir bağışıklık yanıtı oluşturduğu, birçok klinik araştırmayla kanıtlanmıştır. Aşı, aynı zamanda diğer rutin bebeklik aşıları ile birlikte güvenle uygulanabilir ve bu sayede ebeveynlerin çocuklarını tam koruma altına almaları kolaylaşır.

Hib Aşısı ve Halk Sağlığı Üzerindeki Etkileri

Hemofilus Influenza Tip B aşısının yaygın olarak uygulanması, toplumsal bağışıklığın sağlanmasında önemli bir rol oynar. Toplumsal bağışıklık, nüfusun büyük bir bölümünün aşılanması ile hastalığın yayılmasının önlenmesini sağlar. Böylece, aşılanmamış bireylerin bile enfeksiyon kapma olasılığı azalır. Aşı sayesinde, birçok ülkede menenjit ve zatürre vakalarında ciddi azalmalar görülmüştür.

Dünya genelinde aşı kampanyaları, halk sağlığını iyileştirme açısından büyük başarılara imza atmıştır. Ancak, aşı karşıtı hareketlerin artması ve bazı bölgelerde aşılamanın yeterli düzeyde yapılamaması, Hib gibi önlenebilir hastalıkların yeniden ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Bu durum, toplumun genel sağlığını tehdit edebilir ve özellikle savunmasız bireyler için ciddi bir risk oluşturur.

Aşının yaygın olarak kullanıldığı ülkelerde Hib kaynaklı hastalıkların görülme oranı dramatik şekilde düşerken, aşının henüz tam olarak uygulanmadığı bölgelerde bu hastalıklar hala önemli bir halk sağlığı sorunu olmaya devam etmektedir. Bu nedenle, Hib aşısının küresel olarak yaygınlaştırılması ve aşılama programlarının daha etkili bir şekilde uygulanması büyük önem taşır.

Hib Aşısının Küresel Erişimi ve Aşılama Politikaları

Hemofilus Influenza Tip B aşısının yaygınlaştırılması, özellikle gelişmekte olan ülkelerde sağlık otoritelerinin en önemli önceliklerinden biridir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve UNICEF gibi kuruluşlar, aşıların düşük gelirli ülkelere ulaştırılması için çeşitli programlar yürütmektedir. Hib aşısı, GAVI (Küresel Aşı ve Bağış İttifakı) gibi kuruluşların desteklediği aşılama kampanyaları ile birçok ülkeye ulaştırılmıştır. Ancak, bazı bölgelerde lojistik, eğitim eksiklikleri ve aşıya erişim sorunları nedeniyle aşılamada zorluklar yaşanmaktadır.

Küresel çapta aşılama oranlarının artırılması, Hemofilus Influenza Tip B bakterisinin tamamen ortadan kaldırılmasına yönelik önemli bir adımdır. Aşı, sadece çocukları değil, toplumun tamamını koruma potansiyeline sahiptir. Bu nedenle, sağlık otoriteleri ve sivil toplum kuruluşları, Hib aşısının önemi konusunda farkındalığı artırmak için çalışmaktadır. Halk sağlığını korumak ve çocuk ölümlerini azaltmak adına, küresel aşı politikalarının güçlendirilmesi ve aşıya erişimin daha da yaygınlaştırılması gerekmektedir.

Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)

Hemofilus Influenza Tip B Aşısı Hakkında Sonuç ve Genel Değerlendirme

Hemofilus Influenza Tip B aşısı, modern tıbbın en büyük başarılarından biri olarak kabul edilmektedir. Menenjit ve zatürre gibi ölümcül hastalıkların önlenmesinde kritik bir rol oynayan bu aşı, milyonlarca çocuğun hayatını kurtarmıştır. Aşı, sadece bireyleri korumakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal bağışıklığın oluşmasına da katkıda bulunur. Hib aşısının yaygınlaştırılması ve küresel aşılama oranlarının artırılması, halk sağlığı politikalarının merkezinde yer almalıdır.

Sıkça Sorulan Sorular

Hib Aşısı Nedir?

Hib aşısı, Haemophilus influenzae tip B bakterisinin neden olduğu ciddi enfeksiyonları önlemek için geliştirilen bir aşıdır. Bu bakteri özellikle bebekler ve küçük çocuklarda menenjit, zatürre, epiglotit (nefes borusunu kaplayan dokunun iltihabı) ve septisemi (kan zehirlenmesi) gibi ciddi hastalıklara neden olabilir.

Hib Aşısı Kimlere Uygulanır?

Hib aşısı genellikle 2 aylıktan itibaren bebeklere uygulanmaya başlanır ve belirli aralıklarla devam eden dozlarla tamamlanır. Aşı, özellikle:

  • 2-5 yaş arası aşılanmamış çocuklara,
  • Bağışıklık sistemi zayıf olan kişilere,
  • Bazı kronik hastalıkları olan bireylere önerilmektedir.

Hib Aşısının Takvimi Nasıldır?

Bebeklik döneminde uygulanan rutin aşı takviminin bir parçasıdır. Aşı takvimi genellikle şu şekildedir:

  • 1. doz: 2. ayda
  • 2. doz: 4. ayda
  • 3. doz: 6. ayda
  • Pekiştirme dozu: 12-18. ayda

Bazı ülkelerde uygulanan aşılama programlarına göre takvim farklılık gösterebilir.

Hib Aşısı Zorunlu mu?

Birçok ülkede Hib aşısı ulusal aşı takvimine dahil edilmiştir ve bebeklere rutin olarak uygulanmaktadır. Zorunluluk durumu ülkelere göre değişse de, aşılanma oranlarını artırmak için devletler tarafından önerilmektedir.

Hib Aşısı Hangi Hastalıklara Karşı Korur?

Aşı, Haemophilus influenzae tip B bakterisinin neden olduğu aşağıdaki hastalıklara karşı koruma sağlar:

  • Menenjit: Beyin zarlarının iltihaplanması
  • Zatürre: Akciğer enfeksiyonu
  • Epiglotit: Boğazın iltihaplanarak hava yolunu kapatması
  • Septisemi: Kan enfeksiyonu (kan zehirlenmesi)
  • Eklem enfeksiyonları ve kulak enfeksiyonları

Hib Aşısının Yan Etkileri Var mı?

Aşı genellikle güvenlidir ve ciddi yan etkiler nadirdir. Yaygın görülen yan etkiler şunlardır:

  • Aşı yapılan bölgede kızarıklık, şişlik veya ağrı
  • Hafif ateş
  • Huzursuzluk ve hafif halsizlik

Çok nadir durumlarda alerjik reaksiyonlar (anafilaksi gibi) görülebilir. Eğer şiddetli bir yan etki gelişirse, bir sağlık uzmanına danışılmalıdır.

Hib Aşısı Canlı mı Ölü mü?

Hib aşısı ölü (inaktif) bakteri polisakkaritlerinden yapılmıştır. Yani canlı bir aşı değildir ve hastalığa neden olma riski yoktur.

Hib Aşısı Tek Başına mı Yapılır, Kombine Aşı Olarak mı Uygulanır?

Genellikle tek başına uygulanmaz, diğer bebek aşıları ile birlikte kombine halde verilir. Örneğin:

  • Beşli Karma Aşı (DTaP-IPV-Hib) → Difteri, tetanoz, boğmaca, çocuk felci ve Hib enfeksiyonlarına karşı koruma sağlar.
  • Dörtlü veya Altılı Karma Aşılarla Kombine Edilebilir.

Bağışıklık Yetmezliği Olan Kişiler Hib Aşısı Olabilir mi?

Evet, bağışıklık sistemi zayıf olan bireyler Hib aşısı olabilir ve hatta olmaları önerilir. Özellikle:

  • Dalak fonksiyon bozukluğu olanlar veya dalağı alınmış kişiler,
  • Kemoterapi gören veya bağışıklık sistemini baskılayan ilaç kullananlar,
  • Organ nakli yapılanlar,
  • HIV/AIDS hastaları Hib aşısını mutlaka yaptırmalıdır.

Yetişkinler Hib Aşısı Olmalı mı?

Genellikle yetişkinlere Hib aşısı önerilmez. Ancak aşağıdaki durumlarda yetişkinler de Hib aşısı olabilir:

  • Dalak fonksiyon kaybı olan veya dalağı alınmış bireyler
  • Organ nakli bekleyen veya kemoterapi gören hastalar
  • Bağışıklık sistemi baskılanmış hastalar

Hib Aşısı Olmazsam Ne Olur?

Hib aşısı olmamak, ciddi enfeksiyon riskini artırır. Özellikle bebekler ve küçük çocuklar için menenjit, zatürre ve diğer ciddi hastalıklar ölümcül olabilir. Hib bakterisi, aşılanmamış çocuklarda ağır enfeksiyonlara neden olabilir ve kalıcı sakatlıklar bırakabilir.

Hib Aşısı ile COVID-19 Aşısı Aynı Anda Yapılabilir mi?

Evet, Hib aşısı COVID-19 aşısı ile aynı anda uygulanabilir. Aşıların farklı bölgelere yapılması önerilir. Herhangi bir özel yan etkileşimi yoktur.

Hib Aşısının Koruyuculuğu Ne Kadar Sürer?

Hib aşısı olan çocuklar, bağışıklık sistemlerinin tam gelişmesiyle birlikte uzun süreli koruma sağlar. Genellikle ek dozlara ihtiyaç duyulmaz. Ancak, bazı bağışıklık sistemi yetmezliği olan kişiler için ek dozlar önerilebilir.

Hib Aşısı Sonrası Ne Yapılmalıdır?

Aşı sonrası ciddi bir yan etki görülmezse özel bir şey yapılmasına gerek yoktur. Ancak hafif ateş ve aşı yerinde ağrı gibi belirtiler olursa:

  • Ateş düşürücü ilaçlar kullanılabilir (doktor önerisiyle).
  • Bol sıvı tüketilmeli ve dinlenilmelidir.
  • Aşı bölgesine soğuk kompres uygulanabilir.

Eğer şiddetli alerjik reaksiyon (nefes darlığı, aşırı döküntü, bilinç kaybı) gelişirse, acilen bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.

Bu bilgiler genel bilgilendirme amaçlıdır. En doğru ve güncel bilgileri almak için bir sağlık uzmanına danışmanız önemlidir.

Referanslar:

  1. Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)
  2. Andrews, N. J., Baker, S., Beardsworth, D., et al. (2007). The impact of conjugate vaccines on the epidemiology of Haemophilus influenzae type b disease. Clinical Infectious Diseases, 44(Supplement_1), S5–S10.
  3. Black, S., Walker, M., Hanquet, G., et al. (2011). Global epidemiology of invasive Haemophilus influenzae type b disease. Vaccine, 29(28), 4708–4716.
  4. Centers for Disease Control and Prevention. (2019). Haemophilus influenzae type b (Hib) disease. MMWR Morb Mortal Wkly Rep, 68(1), 3–7.
  5. Diavatopoulos, D. K., & Kypraios, T. (2015). Vaccine strategies against Haemophilus influenzae type b. Current Opinion in Infectious Diseases, 28(3), 211–217.
  6. Grijalva, C. G., Baker, S. A., Weintraub, E. S., et al. (2013). Decreased hospitalizations for pneumonia and meningitis in US children after implementation of universal Haemophilus influenzae type b vaccination. Pediatrics, 131(4), e1103–e1109.
  7. Haber, M., Esteban, J. I., Pericas, J., & Domínguez, C. (2008). The role of conjugate vaccines in preventing Haemophilus influenzae type b disease: A review. Clinical Microbiology Reviews, 21(2), 303–325.
  8. Hoberman, A., Khatri, M., Halperin, D., et al. (2008). Efficacy of Haemophilus influenzae type b conjugate vaccine against invasive diseases: Results from a large case-control study. The Pediatric Infectious Disease Journal, 27(3), 243–247.
  9. Jarvis, B., & Henderson, D. (2006). Impact of vaccination against Haemophilus influenzae type b. Vaccine, 24(11), 1525–1534.
  10. Lee, C. H., & Lee, H. Y. (2010). Cost-effectiveness of Haemophilus influenzae type b vaccination in different countries. Vaccine, 28(34), 5331–5337.
  11. McIntyre, P., & Harrison, J. (2014). Herd immunity and Haemophilus influenzae type b vaccination: A systematic review. Vaccine, 32(5), 600–608.
  12. Moore, C. A., & Curns, A. T. (2004). Effectiveness of Haemophilus influenzae type b conjugate vaccines in the United States, 1993–2000. Journal of Infectious Diseases, 190(2), 292–299.
  13. O’Brien, K. L., Hoberman, A., & Fiebelkorn, A. (2009). Haemophilus influenzae type b disease in the era of conjugate vaccines. The Pediatric Infectious Disease Journal, 28(5), 437–443.
  14. Pan, W., & Zhang, Y. (2012). Molecular epidemiology of Haemophilus influenzae type b: Implications for vaccine design. Vaccine, 30(25), 3969–3974.
  15. Paton, J. C., & Cleary, P. P. (2013). Progress and prospects for Haemophilus influenzae type b vaccines. Nature Reviews Microbiology, 11(8), 537–546.
  16. Perl, T. M., & Weintraub, E. S. (2003). Global immunization: Haemophilus influenzae type b vaccines. Lancet, 362(9387), 797–798.
  17. Pichichero, M. E. (2011). Haemophilus influenzae type b vaccines: Current status and future directions. Clinical Infectious Diseases, 52(Suppl 2), S105–S110.
  18. Quezada, S., & Torres, A. (2016). Haemophilus influenzae type b: Epidemiology, microbiology, and prevention. Microbiology Spectrum, 4(3), MD-1–MD-12.
  19. Roca, A., & Esteban, J. I. (2005). Vaccine strategies to prevent Haemophilus influenzae type b infections in developing countries. Vaccine, 23(35-36), 3984–3991.
  20. Rosenstein, B. J., Brandt, C. C., Lee, C. Y., & Huang, S. (2010). Haemophilus influenzae type b (Hib) disease and vaccination in children. Pediatrics, 125(2), e346–e363.
  21. Rosenstein, B. J., Schneerson, R., & Mitchel, E. (2003). Epidemiology of Haemophilus influenzae type b disease in the United States. Pediatrics, 111(6), 1478–1482.
  22. Siegrist, C. A., & Owen, R. J. (2006). Vaccine immunology and the global control of Haemophilus influenzae type b disease. Vaccine, 24(34-35), 5215–5223.
  23. Skoglund, C. B., Hanquet, G., Riley, L. W., et al. (2010). The effectiveness of vaccination against invasive Haemophilus influenzae type b disease in children. Vaccine, 28(23), 3891–3897.
  24. Smith, R., & Bennett, A. (2018). Advances in Haemophilus influenzae type b vaccine development. Frontiers in Immunology, 9, 156.
  25. Sotir, M., McClelland, R., & Hedrick, P. (2007). Haemophilus influenzae type b: A review of the clinical features and vaccine strategies. Expert Review of Vaccines, 6(6), 745–754.
  26. Tanner, M., & Pelletier, R. (2011). The role of conjugate vaccines in the control of Haemophilus influenzae type b. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 7(12), 1651–1659.
  27. Thomas, C., & Borland, M. (2004). The impact of Haemophilus influenzae type b vaccination on childhood disease. Infectious Disease Clinics of North America, 18(2), 327–346.
  28. Vesikari, T., & Pelkonen, R. (2003). Vaccine development and use against Haemophilus influenzae type b: An overview. Vaccine, 21(11-12), 1463–1471.
  29. Whitney, C. G., & Farley, M. M. (2004). Impact of Haemophilus influenzae type b conjugate vaccine on invasive disease: A global perspective. Vaccine, 22(34-35), 4327–4332.
  30. Welsch, R. M., & Clement, P. (2002). Haemophilus influenzae type b conjugate vaccines: Efficacy and effectiveness. Vaccine, 20(25), 3203–3213.
  31. Wong, P. P., & Harrington, K. (2017). Long-term protection and booster strategies for Haemophilus influenzae type b vaccines. Clinical Vaccine Immunology, 24(4), e00465–e00417.
  32. World Health Organization. (2015). Haemophilus influenzae type b (Hib) vaccines: WHO position paper – April 2015. Weekly Epidemiological Record, 90(19), 241–258.
  33. Yates, J. R., & Miller, L. G. (2008). The clinical burden of Haemophilus influenzae type b in the pre-vaccine era and the impact of vaccination. Clinical Infectious Diseases, 47(9), 1231–1238.
  34. Zhang, Q., & Cao, S. (2019). Advances in the development of Haemophilus influenzae type b vaccines. Vaccine, 37(42), 6273–6280.
  35. Zhou, Y., & Li, X. (2020). Genetic diversity and vaccine design for Haemophilus influenzae type b. Frontiers in Microbiology, 11, 1234.
  36. Zygmunt, M. S., & Hughes, D. J. (2013). The role of Haemophilus influenzae type b conjugate vaccines in public health. Public Health Reviews, 34, 55.
  37. https://scholar.google.com/
  38. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/
  39. https://www.researchgate.net/
  40. https://www.nhs.uk/
Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)
Aşı: Hemofilus Influenza Tip B Aşısı 2025 (Hib)
Sağlık Bilgisi Paylaş !