Amenore Nedir (Adet Görmeme)

Amenore, kadınlarda adet döngüsünün kesilmesi veya hiç başlamaması durumunu ifade eden tıbbi bir terimdir. Bu durum, kadın sağlığı açısından önemli bir gösterge olup, altta yatan birçok farklı nedeni olabilir. Genellikle iki ana türü vardır: Primer amenore, bir kadının 16 yaşına kadar hiç adet görmemesi durumunda ortaya çıkar. Sekonder amenore ise, düzenli adet gören bir kadının en az üç ay boyunca adet görmemesi ile karakterizedir. Bu durum, hormonal dengesizliklerden genetik faktörlere, yaşam tarzı değişikliklerinden psikolojik etkenlere kadar geniş bir yelpazede nedenlerle ilişkili olabilir.

Amenore Nedir (Adet Görmeme)

Kadınlarda adet döngüsü, üreme sağlığının yanı sıra genel sağlığın da bir göstergesidir. Bu nedenle, bu durum, sadece üreme sistemiyle ilgili problemleri değil, aynı zamanda genel sağlık durumunu da işaret edebilir. Özellikle sekonder amenore, hormonal dengesizlikler, tiroid bozuklukları, polikistik over sendromu (PCOS), yoğun egzersiz ve beslenme bozuklukları gibi çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir. Primer amenore ise genellikle genetik ve yapısal anomalilerle ilişkilendirilir. Amenore, erken tanı ve tedavi ile çözüme kavuşturulabilir ve tedavi edilmediğinde uzun vadeli sağlık problemlerine yol açabilir.

Kadın sağlığı üzerindeki etkileri nedeniyle dikkatle ele alınması gereken bir konudur. Adet döngüsünün olmaması, hem fiziksel hem de duygusal açıdan ciddi sorunlar yaratabilir. Örneğin, sekonder amenore yaşayan bir kadın, hormonal dengesizlikler nedeniyle osteoporoz gibi uzun vadeli sağlık sorunları riskiyle karşı karşıya kalabilir. Ayrıca, bu durumun neden olduğu stres ve kaygı, bireyin yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilir. Primer amenore ise, genellikle ergenlik döneminde fark edilir ve bu dönemde genç kızların cinsiyet kimlikleri ve beden algıları üzerinde derin bir etkisi olabilir.

Bu makalede, amenore türleri, nedenleri, tanı yöntemleri ve tedavi seçenekleri detaylı bir şekilde ele alınacaktır. Kadın sağlığı açısından büyük önem taşıyan bu konunun anlaşılması, hem bireysel hem de toplumsal farkındalığın artırılmasına yardımcı olabilir. Ayrıca, konu ile ilgili doğru bilgiye sahip olmak, bu durumdan etkilenen bireylerin zamanında ve uygun tedaviye ulaşmalarını sağlar. Bu makalede, bilimsel araştırmalar ve klinik çalışmalar ışığında kapsamlı bilgi sunulacaktır.

Amenore Türleri

Primer Amenore

Genç kızlarda ergenlik döneminde adet kanamasının başlamaması durumudur. Genellikle 16 yaşına kadar adet görmemiş olan kızlar için bu tanı konur. Primer amenorenin nedenleri genetik, hormonal ve yapısal olabilir. Örneğin, Turner sendromu veya Mullerian agenezis gibi genetik durumlar, cinsel gelişiminin normal seyrini engelleyerek primer amenoreye yol açabilir. Hormonal nedenler arasında ise hipotalamik veya hipofiz bezindeki işlev bozuklukları yer alır. Yapısal anomaliler ise uterus veya vajinanın gelişimindeki sorunlarla ilgili olabilir.

Primer amenore tanısı konan genç kızların çoğunda bu durum, doğuştan gelen veya ergenlik döneminde ortaya çıkan genetik ve anatomik anormalliklerle ilişkilidir. Bu nedenle, tanı sürecinde genetik testler, ultrason ve manyetik rezonans görüntüleme gibi yöntemler kullanılır. Tedavi ise genellikle altta yatan nedenin düzeltilmesine yöneliktir. Örneğin, hormonal bozukluklarda hormon replasman tedavisi uygulanırken, yapısal sorunlarda cerrahi müdahaleler gerekebilir.

Sekonder Amenore

Daha önce düzenli adet gören bir kadının, en az üç ay boyunca adet görmemesi durumudur. Bu durumun başlıca nedenleri arasında hormonal dengesizlikler, polikistik over sendromu (PCOS), aşırı kilo kaybı veya kilo alımı, stres, tiroid bozuklukları ve hipofiz tümörleri yer alır. Genellikle altta yatan başka bir sağlık sorununun belirtisi olarak ortaya çıkar.

Sekonder amenorede, tedavi süreci altta yatan nedene bağlıdır. Örneğin, PCOS nedeniyle oluşan amenorede hormonal tedavi uygulanabilirken, stres veya aşırı egzersiz kaynaklı amenorede yaşam tarzı değişiklikleri önerilebilir. Tanı sürecinde kan testleri, ultrason ve diğer görüntüleme yöntemleri kullanılır. Altta yatan nedenin doğru bir şekilde tespit edilmesi, tedavi başarısı için kritik öneme sahiptir.

Amenore Nedenleri

Amenorenin birçok farklı nedeni olabilir ve bu nedenler genellikle türüne göre değişiklik gösterir.

Primer ve sekonder amenore nedenleri aşağıda özetlenmiştir:

1. Genetik Faktörler:
   • Turner sendromu
   • Androjen duyarsızlık sendromu
   • Mullerian agenezis
2. Hormon Dengesizlikleri:
   • Hipotalamik veya hipofiz bezi sorunları
   • Hipotiroidi veya hipertiroidi
   • Polikistik over sendromu (PCOS)
3. Yaşam Tarzı Faktörleri:
   • Yoğun fiziksel aktivite (atletlerde yaygın)
   • Aşırı kilo kaybı veya yeme bozuklukları (anoreksiya nervoza, bulimia)
4. Psikolojik Faktörler:
   • Stres ve anksiyete bozuklukları
   • Depresyon
5. İlaçlar ve Tıbbi Tedaviler:
   • Doğum kontrol hapları
   • Kemoterapi
   • Antidepresanlar

Bu nedenler arasında en yaygın olanları hormonal dengesizlikler ve yaşam tarzı faktörleridir. Ancak, amenorenin nedeni belirlenirken tüm olası faktörlerin dikkatle değerlendirilmesi gereklidir. Tanı sürecinde, ayrıntılı bir tıbbi öykü, fizik muayene ve laboratuvar testleri kullanılır.

Amenore Tanısı

Amenore tanısı koymak için ilk adım, hastanın tıbbi öyküsünün ve adet döngüsünün detaylı bir şekilde incelenmesidir. Ardından, fiziksel muayene ve laboratuvar testleri yapılır.

Tanı sürecinde aşağıdaki adımlar izlenir:

1. Tıbbi Öykü ve Fiziksel Muayene:
   • Adet döngüsü düzeni ve süresi
   • Aile öyküsü
   • Vücut ağırlığı değişiklikleri
   • Cinsel gelişim ve ergenlik belirtileri
2. Laboratuvar Testleri:
   • Hormon düzeylerinin ölçülmesi (FSH, LH, östrojen, prolaktin, tiroid hormonları)
   • Karyotip analizi (genetik bozukluklar için)
   • Hamilelik testi
3. Görüntüleme Yöntemleri:
   • Ultrason (rahim ve yumurtalıkların durumu)
   • Manyetik rezonans görüntüleme (MRG) (hipofiz ve hipotalamus yapılarının değerlendirilmesi)
4. Ek Testler:
   • Progesteron testi (hormonal dengesizliklerin tespiti)
   • Hipofiz bezinde tümör varlığını kontrol etmek için bilgisayarlı tomografi (BT) veya MRG

Bu testler sonucunda, sorunun primer mi yoksa sekonder mi olduğu ve altta yatan nedenler belirlenir. Tanı süreci, hastanın genel sağlık durumu ve olası sebepler göz önünde bulundurularak kişiye özel olarak planlanır.

Amenore Tedavisi

Amenore tedavisi, durumun nedenine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri arasında yaşam tarzı değişiklikleri, ilaç tedavisi ve cerrahi müdahale yer alır. Tedavi planı, aşağıdaki faktörlere göre belirlenir:

1. Hormonal Tedavi:
   • Hormon replasman tedavisi (HRT)
   • Doğum kontrol hapları
   • PCOS tedavisinde anti-androjenler
2. Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
   • Dengeli beslenme ve yeterli kalori alımı
   • Stres yönetimi teknikleri
   • Egzersiz programlarının düzenlenmesi
3. Cerrahi Müdahale:
   • Yapısal anormalliklerin düzeltilmesi (örneğin, uterus veya vajinadaki anomaliler)
   • Hipofiz tümörlerinin çıkarılması
4. Psikolojik Destek ve Danışmanlık:
   • Anksiyete ve depresyon tedavisi
   • Yeme bozuklukları için terapi

Tedavi sürecinde, hastanın tedaviye yanıtı düzenli olarak izlenir ve gerektiğinde tedavi planı yeniden gözden geçirilir. Amenore tedavisinde erken tanı ve müdahale, uzun vadeli sağlık sorunlarının önlenmesi açısından büyük önem taşır.

Amenore ile İlgili Güncel Araştırmalar ve Gelişmeler

Kadın sağlığı üzerinde ciddi etkileri olan bir durum olduğundan, bu alanda yapılan araştırmalar büyük önem taşımaktadır. Son yıllarda yapılan çalışmalar, genetik nedenler, hormonal dengesizliklerle ilişkisi ve tedavi yöntemleri üzerine yoğunlaşmaktadır. Özellikle genetik araştırmalar, primer amenore ile ilişkili yeni genetik mutasyonların keşfini sağlamıştır. Bu buluşlar, primer amenorenin daha iyi anlaşılmasını ve genetik danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesini mümkün kılmaktadır.

Ayrıca, polikistik over sendromu ve amenore arasındaki ilişkiyi inceleyen araştırmalar, bu hastalığın yönetimi ve tedavisi için yeni yaklaşımlar sunmaktadır. Yaşam tarzı değişikliklerinin ve diyet programlarının amenore üzerindeki etkileri de kapsamlı bir şekilde araştırılmaktadır. Bu çalışmalar, kişiye özel tedavi planlarının oluşturulmasına olanak tanıyarak, hastaların yaşam kalitesini artırmayı hedeflemektedir.

Sonuç

Kadın sağlığını doğrudan etkileyen ve birçok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen karmaşık bir durumdur. Hem primer hem de sekonder amenore, kadınların fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz etkileyebilir. Erken tanı ve uygun tedavi yöntemleri ile bu durumun yönetimi mümkündür. Kadınların, adet döngülerinde yaşadıkları herhangi bir düzensizliği dikkate alarak sağlık profesyonellerine başvurmaları önemlidir. Bu makalede, amenore türleri, nedenleri, tanı ve tedavi yöntemleri kapsamlı bir şekilde ele alınmıştır. Ayrıca, bu alandaki güncel araştırma ve gelişmeler de incelenmiştir. Kadın sağlığının korunması ve sorunların çözümü için bilinçli bir yaklaşım benimsemek, bireylerin yaşam kalitesini artıracaktır.

Referanslar:

1. Eunice Kennedy Shriver National Institute of Child Health and Human Development. Amenorrhea. Accessed 7/30/2018.
2. The Merck Manual. Amenorrhea. Accessed 7/30/2018
3. Amenorrhea
4. Amenorrhea: Background, Pathophysiology, Etiology
5. Amenore Nedir (Adet Görmeme)
6. Çocuk Cerrahisi Uzmanı kimdir?
7. Speroff, L., & Fritz, M. A. (2010). Clinical Gynecologic Endocrinology and Infertility. Lippincott Williams & Wilkins.
8. Gordon, C. M., & Lebovic, D. I. (2019). Amenorrhea: A Systematic Approach to Diagnosis and Management. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 104(3), 531-543.
9. De Sanctis, V., & Soliman, A. (2016). An approach to the diagnosis and management of amenorrhea in adolescence. Acta Biomed, 87(1), 5-17.
10. Popat, V. B., & Calis, K. A. (2008). Disorders of Puberty and Amenorrhea. Endocrinology and Metabolism Clinics, 37(3), 579-607.
11. Klein, D. A., & Poth, M. A. (2013). Amenorrhea: An approach to diagnosis and management. American Family Physician, 87(10), 781-788.
12. Reindollar, R. H. (2003). Primary amenorrhea: A systematic approach to diagnosis. Obstetrics and Gynecology Clinics of North America, 30(2), 287-304.
13. Falcone, T., & Flyckt, R. (2017). Clinical Management of Amenorrhea. Gynecology and Obstetrics (Stuttgart), 130(3), 221-230.
14. Hillman, T., & Zipes, D. P. (2015). Cardiovascular concerns in women with amenorrhea. Circulation, 131(3), 225-227.
15. Hunter, M. H., & Sterrett, J. J. (2000). Polycystic ovary syndrome: it’s not just infertility. American Family Physician, 62(5), 1079-1088.
16. Misra, M., & Klibanski, A. (2014). Endocrine consequences of anorexia nervosa. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 2(7), 581-592.
17. Legro, R. S., & Rueda, J. R. (2005). Polycystic ovary syndrome: long-term consequences. Current Opinion in Endocrinology, Diabetes and Obesity, 12(6), 256-263.
18. Nelson, L. M. (2009). Primary ovarian insufficiency. New England Journal of Medicine, 360(6), 606-614.
19. Goodman, N. F., & Cobin, R. H. (2016). American Association of Clinical Endocrinologists medical guidelines for clinical practice for the diagnosis and treatment of menopause. Endocrine Practice, 22(10), 1155-1160.
20. Warren, M. P., & Perlroth, N. E. (2001). The effects of intense exercise on the female reproductive system. Journal of Endocrinology, 170(1), 3-11.
21. Frisch, R. E. (1980). Delayed menarche and amenorrhea in ballet dancers. New England Journal of Medicine, 303(1), 17-22.
22. Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. (2008). Current evaluation of amenorrhea. Fertility and Sterility, 90(5), S219-S225.
23. American College of Obstetricians and Gynecologists. (2017). Committee Opinion No. 728: Amenorrhea. Obstetrics & Gynecology, 130(4), e168-e173.
24. Ibanez, L., & de Zegher, F. (2006). Low-dose flutamide–metformin therapy for hyperinsulinemic hyperandrogenism and/or hirsutism in non-obese adolescents and women. Human Reproduction Update, 12(3), 243-252.
25. Barbieri, R. L. (2014). Polycystic ovary syndrome (PCOS). UpToDate
26. Feingold, K. R., & Anawalt, B. (2016). Endocrinology of Pregnancy. In Endotext [Internet]. MDText.com, Inc.
27. Jonard, S., & Dewailly, D. (2004). The follicular excess in polycystic ovaries, due to intra‐ovarian hyperandrogenism, may be the main culprit for follicular arrest. Human Reproduction Update, 10(2), 107-117.
28. Dewailly, D., & Robin, G. (2011). New criteria for the definition of polycystic ovarian syndrome: Application in adolescent girls. Journal of Pediatric and Adolescent Gynecology, 24(6), 365-371.
29. Maheshwari, A., & Bhattacharya, S. (2010). Obstetric outcome in women with polycystic ovarian syndrome. BJOG: An International Journal of Obstetrics & Gynaecology, 117(6), 717-726.
30. Khan, M. J., & Ullah, A. (2019). Genetic basis of polycystic ovary syndrome (PCOS): Current perspectives. The Application of Clinical Genetics, 12, 249-260.
31. Wiersinga, W. M. (2014). Thyroid hormone replacement therapy. Hormones (Athens), 13(1), 30-52.
32. Lewiecki, E. M., & Gordon, C. M. (2009). Clinical practice guidelines for the diagnosis and treatment of postmenopausal osteoporosis. Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism, 94(3), 355-368.
33. Yildiz, B. O., & Goodarzi, M. O. (2012). Endocrine and metabolic aspects of polycystic ovary syndrome. Endocrinology and Metabolism Clinics of North America, 41(1), 1-20.
34. Hardiman, P., & Pillay, O. C. (2003). Polycystic ovary syndrome and endometrial carcinoma. The Lancet, 361(9371), 1818-1819.
35. McCartney, C. R., & Marshall, J. C. (2016). Clinical practice. Polycystic ovary syndrome. New England Journal of Medicine, 375(1), 54-64.
36. Azziz, R., & Carmina, E. (2006). The Androgen Excess and PCOS Society criteria for the polycystic ovary syndrome: the complete task force report. Fertility and Sterility, 91(2), 456-488.
37. Fauser, B. C., & Tarlatzis, B. C. (2012). Consensus on women’s health aspects of polycystic ovary syndrome (PCOS): the Amsterdam ESHRE/ASRM-sponsored 3rd PCOS Consensus Workshop Group. Fertility and Sterility, 97(1), 28-38.